ئاسۆی ڕژیمی كۆماری ئیسلامی بە لەبەرچاوگرتنی ئەو هەموو قەیرانە چارهەڵنەگرە جەرگبڕە تا دێت تەماوی و ڕەشتر دەبێت. خۆپیشاندانەكانی بەفرانباری ساڵی ڕابردوو كە لە زیاتر لە ٨٠، ٩٠ شار و ناوچە جیاجیای ئێران ئەنجام درا، بزووتنەوە مافخوازانەكانی خەڵكی ئێران و خەباتی ناوخۆی خەڵكی ئێرانی دژی ڕژیمی كۆماری ئیسلامی، بردە قۆناغێكی‌ترەوە. بەدەر لە ناوەرۆكی بەرفراوانی بازنەی داواكاریی خۆپیشاندەران و خەڵكی ناڕازیی ئێران، بەڵام بە گشتی ئامانجی ئەو خۆپیشاندانانە كۆی سیستم و نیزامی كۆماری ئیسلامی بوو. لە ماوەی نزیك بە ٤٠ ساڵی ڕابردووی پاش هاتنە سەر كاری كۆماری ئیسلامی ئەم خۆپیشاندانانە گەورەترین، بەربڵاو و بەربەرین‌ترین لە باری پانتایی و ڕێژەی بەشدار بووان و ڕەنگاوڕەنگی و جیاوازیی بەشداربووان لە بواری چین و توێژە جیاجیاكانی كۆمەڵگای ئێران بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی زۆرینەی بەشداربووان چینی هەژار و زەحمەتكێش و كەم‌داهاتی ئێران بوون و لە باری خواست و دروشم و داواكارییەكانیان ڕادیكاڵ‌ترین بوو، بەڵام ئەم خۆپیشاندانانە، بە كوشتن و دەستگیری و ئەشكەنجە و چاوڵی سووركردنەوە و ترس و تۆقاندن تاكوو ئێستا دامركاوە. گومان لەوەدا نییە خواست و مەیل بۆ ئازادی و بەهرەمەندی لە ژیانێكی شایستەی مرۆڤ خواستێك نییە كە بكرێت بە ئەشكەنجە و كوشت و بڕ دابمركێتەوە و دواجار ئەو خواستە ڕێڕەوی مێژووی خۆی دەپێوێت. پاش نزیكەی یەكساڵ لەو ڕووداوانە خەڵكی ئێران و بزووتنەوە ئیعترازییەكانی خەڵكی ئێران دژی ڕژیمی كۆماری ئیسلامی و بەتایبەتی هێز و حیزب و ڕێبەرانی ئەو بزووتنەوەیە لە بەردەم تاقیكردنەوەیەكی گەورەی دیكە دان.
دۆناڵد ترامپ سەرۆك كۆماری ئەمریكا كە بڕیار بوو ١٢ی مانگی مەی هەڵوێستی وڵاتەكەی بەرامبەر بە بەرجام ڕابگەیەنێت چوار ڕۆژ زووتر و لە ٨ی مەی ٢٠١٨ ئەم كارەی ئەنجام دا. دیارە بەشێكی پەیوەست بوو بەوەی كە كاریگەری لەسەر هەڵبژاردنەكانی پارلمانی عێراق دابنێت كە ڕۆژی ١٢ی مەی بەڕێوە دەچوو، چونكا لەوە دەترسا كە نفووزی ئێران لە عێراق، وەك هەڵبژاردنەكانی لوبنان ئەنجامی هەڵبژاردنەكان لە بەرژەوەندیی ئێران بشكێتەوە، بەڵام ئاماژەكان و بە تایبەتی كاتێك كە لە تایمینگ و مەودای زەربولعەجەلەكان بۆ گەڕاندنەوە یان سەپاندنی گەمارۆ ئابوورییەكان بەو مەودا ٩٠ و ١٨٠ ڕۆژییە دەردەكەوێت ئامانجێكی‌تریشی لە پشت بووە بەو واتایەی كە بەو پێشخستنی چوار ڕۆژی ڕاگەیاندنی هەڵوێستی ئەمریكا دەربارەی بەرجام، وا بكات كە ڕێك دەست پێكردنەوەی خولی دووهەمی گەمارۆكانی دژی ئێران ڕۆژی ١٣ی ئابان (٤ی نوامبر) دەست پێ‌بكاتەوە. ڕۆژی ١٣ی ئابان ڕۆژی هێرش‌كردنە سەر سەفارەتی ئەمریكا لە ساڵی ١٣٥٨ی هەتاوی و بە بارمتەگرتنی ٤٤٤ ڕۆژەی دیپلۆماتە ئەمریكاییەكانە لە تاران. مەسێجەكە ڕوونە: تۆڵە كردنەوە.
مایك پەمپێئۆ وەزیری دەرەوەی ئەمریكا ڕۆژی ١٥ی ئۆكتۆبر لە توێی وتارێكدا لە ڕۆژنامەی فارین ئێفرێز دەربارەی دۆخی مافی مرۆڤ لە ئێران، مەرجێكی‌تری بە ١٢ مەرجە پێشووەكەی ئەمریكا بۆ ڕازی‌بوونی ئەمریكا بۆ دانیشتن و گفتوگۆكردن لەگەڵ بەرپرسانی كۆماری ئیسلامی زیاد كرد و ئەویش پاراستنی ستانداردەكانی مافی مرۆڤ و خەڵكی ئێران لە لایەن ڕژیمی كۆماری ئیسلامییەوە.
گومان لەوەدا نییە كە لەم ماوەیەدا لە ڕێگەی جۆراوجۆرەوە و بە ناوبژیوانی لایەنی سێیەم و چوارەم و… ئەمریكا و ئێران لە موناقشەی مەرجەكانی ئەمریكادا بوون و هەن بۆ ئێران، -هەروەك ئەوەی باس دەكرێت لە شانشینی عۆممان ئێران و ئەمریكا دانیشتوون- قورس تر كردن و زیاد كردنی مەرجەكان بۆ ئێران، نیشانە لە ناسەركەوتوو بوونی پەلەقاژەكانی ئێرانە. بە تایبەتی كاتێك كە پەمپێئۆ لە وتارەكەیدا دەنووسێت: سەرۆك ترامپ ڕوونی كردۆتەوە كە تەنیا كاتێك سزاكان دژ بە ئێران قورستر دەبنەوە كە كۆماری ئیسلامی بە پێی ستانداردەكانی وڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و هاوپەیمانەكانی و هەروەها ئەو جۆرەی كە خەڵكی ئێران چاوەڕوانن، ڕەفتار نەكات و هەر بۆیەشە كە واشینتۆن خوازیاری گۆڕانی بنەڕەتییە و جێی سەرنجە لە بواری مافەكانی مرۆڤ لە لایەن تارانەوە.
ئەمریكا تا دێت هەوڵەكانی بۆ سەپاندنی گوشاری حەدی ئەكسەری دژی ئێران و چەسپاندنی گەمارۆ ئابوورییەكان چڕ دەكاتەوە. جان بۆڵتۆن سەردانی وڵاتانی ڕووسیا و ئەرمەنستان و باقیی وڵاتانی دراوسێی باكووری ئێران دەكات، برایان هۆك لە گەشتەكانی بۆ ئۆرووپا بەردەوامە بۆ قەناعەت پێ هێنان و ڕازی كردنیان، سەرەتا بە هێمنی و دواجار بە هەڕەشە بۆ ئەوەی چیتر پشتیوانی لە ئێران و ڕێككەوتنێكی مردوو نەكەن. ستیڤن مەنووچین لێدوانی هاوتەریب و بگرە تووندتریش لە بۆڵتن و پەمپێئۆ و هۆك دەدات، لە كاتێكدا بەشێك لە ئۆرووپاییەكان ئەویان پێ میانەڕەوترە لەوانی دی.
ڕۆژی ٤ی خەزەڵوەر (ئابان) دۆناڵد ترامپ لە كۆڕی یادكردنەوە لە قوربانیانی تەقینەوەكەی مەقەڕی هێزەكانی ئەمریكا لە بەیرووت كە بووە هۆی كوژرانی ٤٢١ كەس، جارێكی دیكە باسی لەوە كرد كە ئێران پشتیوانی سەرەكیی تیرۆریزمە لە جیهاندا. مەبەستی ڕوونتری ترامپ ئەوە بوو كە ئەگەر حیزبوڵڵا ئەو تەقینەوەیەی ئەنجام داوە، بەڵام بە یارمەتی و فێركاریی ڕژیمی ئێران بووە و بە ئاماژە بە ١٣ی ئابان و خولی دووەمی گەمارۆ ئابوورییەكان دژی ئێران باسی لەوە كرد كە گەمارۆی‌تریش بەڕێوەن.
بەڵام بۆچی ترامپ باس لە بوونی گەمارۆی‌تر جگە لە خاڵە ئاماژە پێدراوەكانی شەپۆلی دووەمی گەمارۆكان دەكات؟
جەیمز ریكاردس نووسەری كتێبی ڕێگایەك بۆ لەناوبردن لە سمینارێكی ناوەندی ئیچ ماتێرس لە ژێر ناونیشانی شەڕی پارەی ئێران دەڵێت: هەمووان دەزانن كە ئەمریكا لە بوارەكانی شەڕی ڕەقەوە هیچ وڵاتێك توانای بەرامبەركێی لەگەڵیدا نییە، بەڵام ئەوەی ئێستا ئەمریكا لەگەڵ ئێران و بگرە بەرامبەر بە هەموو دنیا دەیكات و تێشیدا سەركەوتوو بووە شەڕی سایبێری یان بە واتای جەنگی ئابووری، جەنگی نەرم، جەنگی دەروونی دێت…
لە پەیوەند لەگەڵ سەپاندن و جێ‌بەجێ‌كردنی گەمارۆكان، مۆتەكەی ١٣ی ئابان و دواڕۆژی دوای ئەو ڕێكەوتە كاریگەری گەورەی دەروونی لەسەر خەڵك و بازاڕ و بە گشتی كۆمەڵگای ئێران داناوە. سترێس و دڵەڕاوكێیەكی گەورەی خستە ناو خەڵكەوە و بە خەڵكی ئێرانەوە بگرە تا دەوڵەت و تەنانەت وڵاتان و ئەو كۆمپانیا و بازرگانانەی لەگەڵ ئێران پێوەندییان هەیە. ئەوندەی كە بە كاربەدەستانی ئێران و وڵاتانی بەجێ ماو لە ناو ڕێكەوتن‌نامەی بەرجام چاوەڕوانی هاتنی ١٣ی ئابان دەكەن و ڕۆژ و ڕۆژانی پاش ئەو ڕێكەوتە دەكەن. ڕووحانی لە وتاربێژییەكیدا باسی لەوە كرد كە ئەمریكا بە نیازی ڕووخانی (براندازی) نیزامی كۆماری ئیسلامییە و خەڵكینە ئەو گەمارۆیانەی كە ئەمریكا باسی دەكات كە گۆیا لە ١٣ی خەزەڵوەرەوە بە سەر ئێرانیدا دەسەپێنێت هەر ئێستا دەستی پێكردووە و لەوە زیاتر نابێت، بەو واتایەی كە بارە دەروونی و ڕەوانییەكەی لە خودی گەمارۆكان زۆرتر بووە لە سەر خەڵك. خەڵك هێرشیان بردە سەر فرۆشگاكان و كەل و پەلە پێویستەكانی ڕۆژانەی خۆیان بە چەند قات زیاتر دەكڕی بەو ئامانجەی لە ڕۆژانی سەخڵەتی و قات و قڕی و بێ‌بژێویدا بتوانن خۆیان بژێنن. ئەمە كاریگەریی گەورەی دەروونی لەسەر خەڵك و كاردانەوەی گەورەتری لە سەر دۆخی ئابووریی ئێران داناوە.
ترامپ بۆ بەردەوامیی ئەو كاریگەرییە ڕەوانییە و نەڕەواندنەوەی ئەو نیگەرانییانە لەسەر خەڵك و دەوڵەتی ئێران بۆ دواڕۆژی دوای ١٣ی ئابان باس لە سەپاندنی گەمارۆی زۆرتر دەكات بەو مەبەستەی ئەم دۆخی ناسەقام‌گیرییە هەر وا بەردەوام بێت و شەڕە فەرسایشییە دەروونییەكە درێژ كاتەوە كە دواجار بە چۆكداهاتنی ئێرانی لێ‌بكەوێتەوە.
لە وەها دۆخێكدا ڕۆڵ و كاریگەری بزووتنەوە جەماوەرییەكانی خەڵكی ئێران بۆ خەبات لە پێناو مافە زەوت‌كراوەكان چی دەبێت؟
لە مێژووی ٣٩ ساڵی ڕابردوودا ئەمە یەكەم جار خواست و داواكارییەكانی ڕۆژاوا و بەتایبەتی ئەمریكا هاوتەریب بووە لەگەڵ خواست و داواكارییەكانی زووربەری هەرە زۆری خەڵكی ئێران و بە تایبەتی گەلی كورد لە كوردستانی ڕۆژهەڵات. یەكەم جارە لە مێژووی ئەمریكا لە زاری بەرپرسانی باڵای ئەو وڵاتە هەر لە سەرۆك كۆماری و وەزیری دەرەوە و ڕاوێژكاری باڵای ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریكاوە بە ڕاشكاوانە باس لەوە دەكەن كە پشتیوانی خەڵكی ئێرانن و دیوارێكی گەورە لە نێوان دەوڵەت و نیزامی كۆماری ئیسلامیی ئێران و خەڵكی ئێراندا دەكێشن.
ئەمە ڕەنگە لە سەرەتادا وا دەربكەوێت كە ئێران بەم بیانووەوە خەڵكی ناڕازی و چالاكانی سیاسی و مەدەنی و خەباتكارانی جەماوەری بە تۆمەتی ئەمریكایی‌بوون و داردەستی دوژمن‌بوون بخاتە ژێر گوشار و زەبروزەنگەكەی چڕتر بكاتەوە، بەڵام سەرەنجام ئەم پشتگیرییە ڕاشكاوانەیەی ئەمریكا بۆ خەڵكی ئێران و داخوازییە ڕەواكانیان ورەیەكی گەورەیان پێ‌دەبەخشێت لە بەرامبەر ڕژیمی دڕندەی ئیسلامی.
ڕاستە لە دۆخێكدا كە هێرش یان شەڕێك ڕوو لە لایەن و وڵاتێك دەكات، ئەو لایەن و وڵاتە یەكگرتووتر دەبن و ڕەنگە ئەمە بۆ كۆماری ئیسلامیش تا ڕادەیەك وا بێت و هەمگەراییەك لە نێوانیاندا پێك هاتبێت بەو مانایەی كە ڕەنگە چارەنووسە تاڵەكە پشكی هەموو لایەنەكان بێت، بەڵام بە هۆی ئەوەی كە ئەو ڕژیمە لە بواری ڕەوایی و مەشروعییەتی جەماوەری لە ناو خەڵكی وڵاتەكەی لە دەست داوە، ڕیزبەندیی زەقتر لە نێوان خەڵك و دەسەڵاتدا پێك‌هاتووە و سەرەڕای چارەنووسی چاوەڕوان‌كراو بۆ هەڵگەڕانەوە لەو ڕژیمە بۆ هەر كەسێك قورس بێت، بەڵام هەڵوەرینەكان لەناو و ڕیزەكانی سەر بە ڕژیم بەردەوامە و هەندێك جار بەر یەكتر كەوتن و گرتن و ئەشكەنجە و دواجار كوشتن و تیرۆریش دەیانگرێتەوە و لە لایەكی دیكەوە هەستان و ناڕەزایەتی‌دەربڕینی جەماوەری لە توێی گرووپە سێنفی و پیشەییەكان تا دێت زۆرتر پەرە دەستێنیت. مانگرتنی بەرفراوانی مامۆستایان و خاوەن بارهەڵگرەكان و ناڕەزایەتی وەرزێر و ماڵ‌باختە و خانەنشین و خوێندكاران و ژنان و بێكاران و… ئاماژەی گرنگن بۆ دەركەوتنی دۆخی قەیرانە چارهەڵنەگرە گورچك‌بڕەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران. بیرمان نەچێت ڕۆیشتن و بڕینی پێوەندیی هاوكاریی كۆمپانیا گەورەكان لەگەڵ ئێران، بەپێی ئامارەكان بە سەدان كەس لە خوێندەوارانی زانكۆكان بێ‌كار دەكات.
ئۆرووپاش لە كێشەی ئێران و ئەمریكا لە لایەكەوە دەیهەوێت ڕۆڵێكی نزیك لە سەردەمی بەر لە جەنگی جیهانیی یەكەمی خۆی لە جیهاندا بەرامبەر بە ئەمریكا بگێڕێت یان وا پیشان بدات كە گوێڕایەڵ و گوێ لەمستی بێ ئەملاوئەولای ئەمریكا نییە، بەڵام هەوڵەكانی و بەتایبەتی بۆ هێشتنەوەی ئێران لە ڕێكەوتن‌نامەی بەرجام و بەرامبەركێ لەگەڵ گەمارۆكانی دژ بە ئێران بە ڕێكاری تایبەتیش سەر ناگرێت یەكەم، بەوەی كە ئێستا سەردەمی پێش جەنگی جیهانیی یەكەم نییە و دووهەم، ئەمریكا و ئۆرووپا ساڵانە ٦٠٨ میلیارد دۆلار دان‌وستانی بازرگانییان هەیە لەگەڵ یەك‌دی لە كاتێكدا تەنیا ١٤ میلیارد دۆلاری پێوەندیی بازرگانیان لەگەڵ ئێران هەیە، ئەمریكا دەتوانێت تەنیا بە دانانی تەعرەفەی گومرگی لە سەر كاڵاكانی ئۆرووپا، ئەو ١٤ میلیارد دۆلارە خێرەی ڕەنگە لە ئێران دەستی بكەوێتەوە لێ بكات بە زیان و بەپێی لۆژیكی بەرژەوەندیش بێت ئەمە لەگەڵ ئەمریكا ناكات. ئەمە جیا لەوەیە كە یەكێتیی ئۆرووپا لە ناوخۆی خۆشیدا بۆ ئەو هەڵوێستەی بەرامبەر بە كێشەی ئێران و ئەمریكا ڕێك‌وپێك و تۆكمە تەبا نییە، بریتانیا لە یەكێتیی ئۆرووپا دەچێتە دەرەوە، سەردەمی مێركێلیش ڕوو لە كۆتاییە، وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ئۆرووپاش نە تاقەت و نە توانای بەرامبەركێیان لەگەڵ ئەمریكا نییە. بە تێگەیشتن لە ئامانجی ئەمریكا بە پێچەوانەی ئیدیعای دژە گلۆبالیست‌بوونی دەزانن كە ڕەنگە لەم گەمەیەدا ببنە قوربانیی بەریەك‌كەوتنی دوو ئابووریی گەورەی چین و ئەمریكا و لە ڕووی لۆژیكیشەوە نابێت خۆیان بكەنە سووتەمەنی ئەم شەڕە لە بەرژەوەندیی بەرەی بەرامبەری ئەمریكا.
توورەكە بۆ هەڵدوورینی ئێرانیش بۆ ئۆرووپا هەروەك خامنەیی بۆ خۆی دەڵێت جگە لە بەفیڕۆدانی كات چیتری بە دواوە نابێت و كێ ناڵێ ئۆرووپا ڕۆڵی پۆلیسە باشەكە نانوێنێت لە كاتێكدا مووشەكە بالیستیكە دوورهاوێژەكانی ئێران بەر لە ئەمریكا و بەرژەوەندییەكانی، پێتەختی وڵاتەكانی ئەو دەكاتە ئامانج؟
گۆڕانی گەورە لە ئێران و لە ناوچەكە بەڕێوەیە، لەم گۆڕانكارییانەدا چی بۆ كورد و بە تایبەتی بۆ كوردی ڕۆژهەڵات و بزووتنەوەكەی تێدا دەبیت؟ بە دڵنیاییەوە ئەو بابەتە بەندە بە ڕێژەی یەكگرتوویی كوردەوە. ڕەنگە گەورەترین شانسی كۆماری ئیسلامی لەوەی تاكوو ئێستا سەرباری ئەو هەموو قەیرانانەی لە دەست و پێی هاڵاون و نەڕووخاوە، ئەوە بێت كە ئاڵترناتیڤ و بەدیلێكی بەهێزی بۆ نییە و ئەمە بە هەمان ڕێژە گەورەترین خاڵی لاوازی ئۆپۆزیسیۆنیشە.
بە لەبەرچاونەگرتنی ئەوەی كە ئەمریكا لەم ململانێیەدا تا چەندە لەگەڵ ئێران دەچێتە پێشەوە، بەڵام سەپاندنی خولی دووهەمی گەمارۆكان لە ١٣ی خەزەڵوەرەوە ئەركی ئۆپۆزیسیۆنی بەرەنداز و خوازیارانی ڕووخانی ڕژیمی كۆماری ئیسلامی قورستر دەبێت. بە لەبەرچاوگرتنی ئەزموون و مێژووی گەمارۆكانی پێشووی دژ بە وڵاتان و لەوان عێراقی دوای ساڵی ١٩٩١ و كوبای سەردەمی جەنگی سارد، دەكرێت ڕژیمێك پاش ماوەیەك خۆی لەگەڵ دۆخی نوێ، هەرچەند نەخوازراو و سەختیش بگونجێنێت و درێژە بە دەسەڵاتی خۆی بدات، بۆ كۆماری ئیسلامیش دەتوانێت وا بێت ئەگەر لە مەودای چەند مانگەی پاش سەپاندنی گەمارۆ نەوتی و بانكییەكان مۆڵەتی خۆگونجاندنی پێ‌بدرێت، دەتوانێت تەمەنی خۆی درێژتر بكاتەوە، بۆیە سەرەنجام ئەوە خەڵكی ئێرانن كە دەتوانن ڕیشەی ئەم ڕژیمە بە قۆستنەوەی ئەم هەلە مێژووییە_ كە بۆ یەكەمجار خواست و داواكاریی جیهانی و ناوچەیی لە ئێران هاوتەریبە لەگەڵ خواست و داواكاریی خەڵك و ئۆپۆزیسیۆنی خوازیارانی ڕووخانی كۆماری ئیسلامی_ لە ڕەگەوە ببڕنەوە.
دوای ١٣ی خەزەڵوەر تۆپ لە مەیدانی ئۆپۆزیسیۆن دایە
