سەرەتاكانی شۆڕشی گەلانی ئیران لەساڵی 57ی هەتاوی كوردستان بەردەوام لە گوڕوتینێكی شۆڕشگێرانەدا بوو. دەوڵەتی تازە بە دەسەڵات گەیشتوو هیچ پێگەیەكی لەنێو خەڵكی كوردستاندا نەبوو. دەوڵەت بۆ جێگیركردن و داسەپاندنی مەشروعیەت و حكومەتەكەی خۆی لە شارەكانی كوردستان، هێزی پاسداری رەوانەی ئەم شارانە دەكرد و جاش و خۆفرۆشەكانی(مرتجعین)ناوچەكەی سازمان دەدا. لە نەورۆزی سنەدا، پادگانی ئەم شارە خەڵتانی خوێن كرا و یەكەمین شەڕی چەكداری خەڵكی كوردستان لەگەڵ حكومەتی تازە بە دەسەڵات گەیشتوو دەستی پێكرد. لە و سەردەمەدا لە كوردستان كۆڕ و كۆمەڵە جەماوەرییەكان و هەڵسوڕانی حیزب و لایەنە سیاسی و ئازادیخوازەكان پێكهاتبون. كوردستان كەش و هەوایەكی دیكەی بە خۆوە گرتبوو. خەڵكی خەباتگێری كوردستانیش لە بەرامبەر ئەم كردەوە دواكەوتووانەی دەوڵەت خۆڕاگرانە مقاوەمەتیان دەكرد. ئەم ئاڵۆزی و پێكدانانە لە هەندێك لە شارەكانی كوردستان وەك مەریوان زۆر تووند ببوەوە، بە جۆرێك كە ببووە هۆی كوژران و برینداربوونی ژمارەیەكی زۆر لە خەڵك و پاسدارانی ناوچەكە.
بەر لە هاتنە سەركاری كۆماری ئیسلامیش لە شار و گوندەكانی مەریوان، هەروەك شوێنەكانی دیكەی ئێران لە دژی ستەم و نادادپەروەری رژیمی پاشایەتی، خەبات گەلێكی جۆراوجۆر سازدرابوو كە بۆ نمونە دەتوانین ئاماژە بە خەباتی قوتابیانی شاری مەریوان لە ساڵی 1346ی (ه) بەم لاوە لە دژی ساواك بكەین. هەر ئەم زنجیرە ناڕەزایەتییە یەك لە دوای یەكانە، چەندین ساڵ درێژەی هەبوو و ببونە بنەمای پەروەردەكردنی بیری سیاسی و ئازادیخوازانەی نەسڵێك لە لاوانی خەباتگێری شار و گوندەكانی مەریوان كە پشت بەستوو بە خەڵكی كرێكار و زەحمەتێكشی شار و گوندەكان بوون.
كۆچی مێژوویی خەڵكی تێكۆشەری مەریوان دوای كارەساتی 23ی پوشپەڕ لە مەریوان و بەدواهاتەكانی، وەكوو قۆناغێك لە خەباتی خەڵكی مەریوان و بزووتنەوەی رزگاریخوانەی گەلی كورد زۆر گرینگ و جێگەی بایەخە. لە ماوەی رۆژەكانی 30و 31 ی پوشپەر تا 13ی گەلاوێژ، خەڵك بۆ ناراڕەزایەتی دەربڕین بە كردەوە سەركوتگەرەكانی رژیم و هەروەها ئازار و ئەزیەت و جینایەتی بەكرێگیراوانی كۆماری ئیسلامی، بە كۆمەڵ شار بەجێدەهێڵن و بۆ ماوەی نزیك بە 2 هەفتە، لە ئۆردوگای كانی میران كە لە 12 كیلۆمتری شاری مەریوان هەڵكەوتووە، جێگیر دەبن. ئەم حەرەكەتە درەنگ یان زوو دەهاتە پێش، چوونكە ئەو بارودۆخە نالەبارەی كە لەلایەن حكومەتی تازە بە دەسەڵات گەیشتوی كۆماری ئیسلامی بەسەر خەڵك داسەپابوو، بە تەما بوو خەڵكی مەریوان لە درێژەدان بە خەباتی خۆیان لە دژی داگیركەران بوەستێنیت. بۆیە كاك فۆئاد و هاوڕێیانی، چۆڵكردنی شاریان وەك گۆڕینی سەنگەری شەڕ و تاكتیكێكی نوێی مەدەنی هەڵبژارد.
كۆچی مێژوویی خەڵك لە ئەساسدا ئێعترازێك بە هێرشی رژیم بۆ ناوشاری مەریوان كە بە شێوەیەكی راستەوخۆ لە ئۆرگانە دێمۆكراتیك و خەڵكییەكان دیفاعی دەكرد و لە هەمان كاتیشدا لە دژی شەڕی داسەپاوو بەرگری لە ماف و ئازادییەكانی خەڵكی راپەڕیو دەكرد. رێكخستنی وەها كۆچێك (كۆچی یەكپارچە)لەناڕەزایەتی بە هێرشی نیزامی رژیم و بەرگری لە لایەنە باڵادەستەكانی جەماوەری خەڵك (ارگان حاكمیت مردم)و داواكاری و ویستەكانیان بوو. ئەم مانۆرە سیاسی و كۆمەڵایەتییە، 2 خاڵی زۆر گرینگی لەخۆ دەگرت:
یەكەم : بەرەنگار بوونەوەیەكی راست و جیدی لەگەڵ رژیم و پێشگرتن لە سەرهەڵدانی شەڕێكی نەخوازراو و داسەپاو.
دووهەم : خرانە رووی ئەم مەسەلەیە (كوچ مریوان)لە ئاسێكی باڵا و نێونەتەوەییدا.
كۆچی خەڵكی شارێك لە ناڕەزایەتی بە بوونی هێزە سەركوتگەرەكانی دەوڵەتەكەی خومەینی، دەبووە كارەساتێكی گەورە و سەرنجی رای گشتی چ لە ئێران و چ لە تەواوی دونیای بەدەست دەهێنا. ئەم بیرۆكەیە پێشوازی هەموو خەڵكێكی لێكەوتەوە و كاك فۆئاد مستەفاسوڵتانی رێبەر و سیمای ناسراو و خۆشەویستی شارەكە،كە ئەندامی شۆڕای شار و یەكیەتی جوتیارانیش بوو، مەسەلەكەی باس كرد و رێككەوتنی هەر دوو دامەزراوەكەی بۆ بە ئامانج گەیشتنی كۆچەكەی بەدەست هێنا.
لە شۆڕشی ژمارە 8 ئاوا باسی ئەم حەرەكەتە سیاسی و كۆمەڵایەتییە مەزنە، واتە كۆچی مێژوویی خەڵكی مەریوان كراوە: «كۆچی مێژوویی شاری مەریوان، رێكخستنی كۆر و كۆمەڵە كرێكارییەكان، یەكیەتی جوتیاران، پێكهێنانی جەمعیەتە دێمۆكراتیكەكان، جەمعیەتەكانی ژنان و رووناكبیران، خەباتی لێبڕاوانە لە دژی كۆنەپەرەستانی ناوچەكە و بزووتنەوەیەكی بەربڵاوی سیاسی لە سەراسەری كوردستان، رێگاخۆشكەرێكی واقیعی بوون بۆ رووبەرووبوونەوە لەگەڵ هێرشی بەربڵاو و سەراسەری رژیم، كە كۆمەڵە لە راگەیاندنێكدا لە 28ی گەلاوێژی 1358 لەژێر نێوی خەڵكی كورد لە مەیدانی تاقیكردنەوەدا (خلق كرد در بوتە آزمایش) قەوارەیەكی مێژوویی و بەرەنگارییەكی دڕێژخایەن و جەماوەری پێدا.»
هەموو خەڵك دەیانزانی كە بە گەڕانەوە و زاڵبوونی هێزەكانی رژیم، ئەو بارودۆخە، كە خاوەنی فەزایەكی ئازاد و چالاكی سیاسی بوو، لە ناكاو لەناودەچیت و بەكرێگیراوان و سەرۆك عەشیرەتەكان، سەرلەنوێ دەسەڵات بە دەستەوە دەگرن. بەو ئەزموونانەی كە خەڵك بەر لە راپەڕینی 57 لەم تاقمە بوویان، باش دەیانزانی كە چ ژیانێكی وێرانیهێنەریان بە سەردا دەسەپێنن، بەم هۆیەوە سەرەڕای ئەو هەمووە گیر و گرفتێک، خەڵك بەر هەر شێوەیەك لە بەرامبەر هێزەكانی كۆماری ئیسلامی، حازر بە بەرەنگاری و مقاومەت بوون. دەنگدانەوەی كۆچی خەڵكی شارێك بە خێرایی لە ئێران و لە رێگەی چاپەمەنییەكان بڵاوببوەوە و ژمارەیەكی زۆر لە رێكخراوە چەپ و ئازادیخوازەكان پشتیوانی خۆیانیان لەم جووڵە بەرینە كۆمەڵایەتییە راگەیاند و ئەم كارەش ببوەوە هۆی پشتیوانی خێرا لەم رووداوە(كۆچ.)
رۆژانە هەزاران كەس ئەم رێگا دوورو درێژەیان دەپێواو بە دروشمی شۆڕشگێڕانە دەنگی ناڕازی خەڵكی مەریوانیان بەگوێی دونیا دەگەیاند. هەندێك لەو دروشمانە كە وەك ئاڵایەك هەڵكرابوون ئەمانە بوون: «تا گەڕانەوەی پاسدارانی نێردراو بۆ مەریوان ئێمە ناگەڕێنەوە.. نە خوازیاری شەڕین و نە مل بۆ مڵهۆڕی رژیم رادەكێشین و مەریوان ، مەریوان سەنگەری ئازادەگان و…».
جەمعیەتی دیفاع لە ئازادی و ئینقلابی سنە، بۆ پشتیوانیكردن لە خەڵكی مەریوان، خۆپیشاندانێكی گەورەیان لە سنە بەرەو مەریوان رێكخست و دوای ماوەی پێنج رۆژ پەیوەست بوون بە خەڵكی ئازادیخوازی مەریوان. دوو رۆژ دوای ئەمە خەڵكی شارەكانی مەهاباد، سەردەشت، سەقز، بانە و بۆكان بۆ پشتیوانیكردنی داخوازییەكانی خەڵكی مەریوان، رێگای 180 كیلۆمێتریان بڕی و گەیشتنە شوێنی كۆچەكە. لە شارەكانی دیكەی ئێرانیش پەیامی پشتیوانی لە خەڵكی مەریوان و ویستەكانیان یەك لە دوای یەك دەگەیشت. رژیم هەروەها درێژەی بە سیاسەتەكانی خۆی دەدا، لەلایەكەوە خەڵكی دەترساند و هەڕەشەی شەڕیانی لێدەكرد، لەلایەكی دیكەشەوە درێژەی بە وتووێژەكانی لەگەڵ شۆرای كۆچەكە دەدا. بە سەرنجدان بەخەڵكیبوونی كۆچ و هەر وەها دەنگدانەوەكەی لەهەموو شوێنێك، هێرشی نیزامی بە قازانجی دەوڵەت نەبوو و هەموو هەوڵێكیشی ئەوە بوو كە بە هەر شێوەیەك بێ، خەڵك لە درێژە بە كۆچ پاشگەز بكاتەوە و كۆچەكەی بە شتێكی مەحاڵ ناو لێدەبرد و زۆرجاریش ئینكاری دەكرد. بەڵام خەڵك سووربوون لەسەر درێژەدان بە كۆچ و داواكاری و ویستەكانیان، بۆیە چارەسەری پرسەکان لەگەڵ وتووێژەكان گرێی خواردبوو.
بۆ بەئامانجگەیاندنی كۆچەكە، رێكخستن و سازماندانی خەڵك و كاری تەدارۆكات پێویست بوو، بۆیە چەند لێژنە و گرووپی زۆر بچووك و تایبەت سازدران و ئەركی بەرێوەبردنی كار و باری شوێنی كۆچەكەیان لەئەستۆ گرت كە بۆنمونە دەتوانین ئاماژە بەم لێژنانە بكەین :1_لێژنەی ئامادەكردنی نان و كەرەسەی خواردن 2_كاری تەبلیغی و پڕوپاگەندە بۆ كۆچ 3_بێهداشت و درەمان 4_ نیگابانی و پارێزگاری لە خەڵكی ئۆردووگا و هتد. رۆحیەی هاوكاری و یەكبوون لەنێو ئۆردوگا زۆر بەرچاو بوو، سەرەڕای ئەو هەمووە بێئیماكاناتی و گیر و گرفتانە، خەڵك ئاسۆیەكی بەرز و روونیان لە درێژەدان بە كۆچەكە دەبینی، بۆیە قەت بیریان لە نالەباربوونی شوێنی نیشتەجێبوونەكەیان نەدەكردەوە و هەموو هێز و هەوڵێكان ئەوە بوو كە بە دەرەنجامی كۆچە بگەێن. كاتێك كە نوێنەرانی كۆماری ئیسلامی دەهاتن بۆ شوێنی كۆچەكە بو وتووێژ لەگەڵ شۆراكە، سەریان سووڕدەما لەو هەمووە بیرە ئازادیخوازنەی خەڵك و دەست لە ئەژنوو دەستەوسان دەمانەوە.
ئەومان لە بیرنەچێ كە ئامادەبوونی ژنانی شارەكانی سنە، سەقز و بانە، لە جەریانی كۆچی مێژوویی مەریوان و لە رێپێوانەكانی سنە_مەریوان، سەقز_مەریوان و بانە، دەرخەری ووشیاری و بوونی نەسڵێكی تازەی ژنانی شۆڕشگێری كورد بوو كە خوازیاری گۆڕانكاری سەرەكی لە كۆمەڵگادا بوون و هیچ كەسیش نەیدەتوانی رۆڵی ئەوان لەبەرچاو نەگرێ. كاك فۆئاد وتەبێژی شۆڕاكە( شۆڕٍای كۆچ) هەموو رۆژێك لە ئوردوگا كۆبوونەوەی گشتی پێكدەهێنابو بێئەوەی چۆنیەتی وتووێژەكان سانسۆر بكات یان بیانشارێتەوە، لە فەزایەكی كراوەی جەماوەریی، بەوردی هەموو شتێكی بۆ خەڵكی نێو ئۆردووگا دەگێڕایەوە و گوێی لە قسە و بیر و بۆچوونی خەڵكیش دەگرت.
دوای ماوەی دوو حەتوو وتووێژ لەگەڵ كۆنەپەرەسترین نوێنەرانی كۆماری ئیسلامی، گەیشتە كۆتایی و دەرەنجام لەسەر هەندێك خاڵ رێككەوتن كە دەتوانین ئاماژە بەم خاڵانە بكەین:1_هیچ هێزیكی چەكدار چ لەلایەن ژیم وەك (پاسدار و ئەرتەش)و چ لەلایەن خەڵك وەك (یەكیەتی جوتیاران)نەبیندرێ 2_ماوەی تەواوبوون و كۆتایی كۆچەكە بە خەڵكی رابگەیێندرێت. 3_ئێدارە و سازماندانی شار تا ماوەیەكی دیاریكراو، واتە یەك مانگ، لە ئەستۆی ئەرتەش بێت و لەو ماوەیەدا شۆڕای شار، شارەوانی بۆ پاراستنی شار دابمەزرێـت.
كاك فۆئاد بە باشی دەیزانی كە بە هیچ جۆرێك ناكرێت باوەڕ و متمانە بە حكومەتی تازە بە دەسەڵات گەیشتووی كۆماری ئیسلامی بكرێ و ئەمە پیلانێكی گەورەی لەپشتە و بێهیچ شك و گۆمانێك هێرش دەكرێتە سەر كوردستان. قسەكانی كاك فوئاد ئاستێكی بەرزی تاكتیك و ستراتێژی نیشان دەدا كە بۆ رێبەری بزووتنەوەیەكی جەماوەری وەك كۆچ پێویست بوو. هەرواش بوو، دوای تەواوبوونی كۆچەكە و گەڕانەوەی خەڵك بۆ ناو شار و گوندەكان، رژیم وێڕای بەكرێگیراوانی ناوچەكە، دەستی دایە گرتن و لە 28ی گەلاوێژی ساڵی 58 بە فەرمانی خومەینی هێرشی هەمە لایەنە بۆ سەركوتی خەڵكی كوردستان دەستی پێكرد. سادقی خاڵخاڵی قەسابی خوێنڕێژیان بۆ جەنایەت وكوشتاری خەڵكی ئازادیخوازی كوردستان رەوانەی كوردستان كرد و بە فەرمانی ئەو (خاڵخاڵی) بەبێ هیچ دادگاییەك زۆرێك لە لاوانی تێكۆشەر و ئازادیخوازی كوردی لە پادگانەكانی مەریوان و سنە و سەقز لە سێدارە دا.
كاك فۆئاد و هاوڕێیانی، بزووتنەوە كۆمەڵایەتی و مەدەنییەكانیان لە ریزی حەرەكەتێكی شۆڕشگیڕانە و بەمەبەستی بەرەوپێشبردنی ئامانجە بەرز و شۆڕشگێرانەكەی خۆیان دەزانی و لەم ئاراستەدا، بە جوڵەیەكی بەرینی كۆمەڵایەتی لە مەریوان و ناوچەكانی نزیك بە سنووری چالاكی یەكیەتی جوتیاران و كۆمەڵە، هەوڵیاندا گۆڕانێكی بنەڕەتی لە ئامانج و كاری تەشكیلاتیدا درووست بكەن. كەڵكورەگرتن لە رێباز و رێچكەی نافەرمانی مەدەنی و كەڵكورەگرتن لە رێكخراوەكانی نادەوڵەتی و مەدەنی لە مەریوان وەكوو: كومیتەی ژنان و كومیتەی خوێندكاران و قوتابیان و هەروەها سازدانی یەكیەتی جوتیاران و هتد، هەمووی دەرخەری تێگەیشتنی كاك فۆئاد لە گرنگی و پێزانینی بزووتنەوە مەدەنیەكان و نافەرمانی مەدەنی بوون بۆ بەربەرەكانێ لەگەڵ هێزە سەركوتگەرەكانی رژیم و دەرەبەگەكانی ناوچەكە. كۆچی مێژوویی خەڵكی مەریوان ببوە شێوازێكی (فۆرمێكی) مەدەنی بۆ داكۆكیكردن لە مافەكانی خەڵكی كورد، لەپێناو بەردەوامی بزووتنەوەی مەدەنی لە سەرانسەری ئێران. خەڵكی مەریوان لەم حەماسە بەرهەڵستكارییە مەدەنییە، بە هاوئاهەنگكردن و رێكخستنی توێژی جیاوازی كۆمەڵگا بۆ كۆچێكی یەكپارچە بۆ دەرەوەی شار، سەلماندیان كە توێژەكانی یەكگرتووی خەڵك دەتوانێ كاریگەری لەسەر مڵهوڕی رژیم هەبێت و رژیم ملكەچی داخوازییەكانی خەڵك بكات. هەروەها ئەو پەیامەشی بەهەموو خەڵكی ئێران گەیاند كە جووڵەیەكی شۆڕشگێڕانە لە كوردستان بوونی هەیە و خاوەنی پشتیوانیەكی بەهێزی خەڵكیشە.
لە دەستكەوتەكانی كۆچی مێژوویی مەریوان، دەتوانین ئاماژە بەچەند خاڵی زۆر گرینك بكەین: سەركوتكردنی جاش و بەكرێگیراوانی ناوچەكە، بەرگری لە هاتنی پاسدار بو ناو شاری مەریوان، بەرگریكردن لە كوشتن و كوشتار بەهۆی قارەمانیەتی خەڵك و پیشمەرگە، هێنانە كایەی رۆحیەی یەكیەتی و یەكبوونی هێزی خەڵكی، پێشوازی خەڵكی دیكەی ناوچەكە و دەربڕینی یەكیەتی ئەوان لە كۆچەكە، بەرەسمییەت ناسینی شۆڕای كۆچەكە و هاتنی دەوڵەت بۆ سەر مێزی وتووێژ و هەرەوها دەنگدانەوەی كۆچی خەڵك و روونتربوونەوەی بیر و رای خەڵكی لە ویست و داخوازییەكانی خەڵكی مەریوان.
كۆچی مێژوویی مەریوان بە دەوڵەتی سەلماند كە چ هێزێكی گەورە و شاراوە و نكۆڵینەكراو لە هاوپشتی و یەكیەتی نێو توێژی خەڵكدا بوونی هەیە. یەكگرتوویی سیاسی نێوان دامەزراوە كۆمەڵایەتییەكان و حیزبەكان هاتە كایەوە و وای لە رژیم كرد كە بگەڕێتەوە بۆ پادگان. بە دڵنیاییەوە لەم مانۆرە سیاسییەدا كاك فۆئاد رۆڵیكی گەورە و بەرچاوی لەدرێژەی خەباتی خەڵكی كورد لە كوردستان و ئێراندا بەجێهێشت. كۆچی ناڕەزایەتی خەڵكی مەریوان، شكڵێكی بەرز بوو لە خەباتی خەڵكی كورد. خەڵك یەك هەنگاو بەرەو دواوەوە نەرۆیشتن، پاشەكشەی ئەوان بەمانای پێشڕەویی و هێرشی زیاتری بەكرێگراوانی دواكەوتوو بوو. ئەو حەرەكەتی خەڵكی مەریوان و باقی ناوچەكانی دیكەی كوردستان بۆ پشتیوانیكردن لە كۆچەكە، حەماسەیەكی گەوەری لەنێو دڵی خەباتی خەڵكی كورددا خولقاند كە هیچ كات نامرێ و هەروها كۆچی مێژوویی مەریوان بوو بە ئەزموونێكی بە نرخ بۆ خەباتی نەوەی داهاتوو لە ئێران و بەتایبەتی لە كوردستان.
سەچاوەكان:
كتێبی كاك فۆئاد
شۆڕش ژمارە 8
خبرنامە
تێبینی؛ ئەم بابەتە بۆ جاری دووهەم بڵاو دەبێتەوە
