بەراوردی “چل”ساڵەی كاریی ڕژیمی كۆماری ئیسلامیی ئێران لە بابەت و قۆناغی جیا جیادا بووەتە هۆكاری ناڕەزایەتیی سیاسی هەمەلایەنەی خەڵك. ئەگەرچی ئەو ناڕەزایەتییە هەر لە ڕۆژانی یەكەمی هاتنە سەر كاری كۆماری ئیسلامی بە فەرمی و لە لایەن كوردەوە و بە هۆی بوونی حیزبی سیاسی و بە تایبەت حیزبێكی پێشكەوتووی وەك كۆمەڵە بەرز بووە و لە درێژەیی ئەم چەند دەیەدا لە دەسەڵاتداریی كۆماری ئیسلامی هەرجارە و لە جێیەك پەنگی خواردوەتەوە و ڕژاوە. هەرجارە بە شێوازێك لە لایەن كوردەوە دەربڕاوە و لە بەرانبەردا هەمیشە بە تووندترین جۆری بەرپەرچدانەوە لە لایەن دەزگای سەركوتی ڕژیمەوە سەركوت كراوە. بەڵام پێش یەك دوو ساڵی ڕابردوو و بەتایبەت دوای بزووتنەوەی بەرینی بەفرانبار، خەڵكی ئێران بە گشتی بە چاوی ڕێفۆرمەوە تەماشای ڕووداوە سیاسییەكانیان دەكرد و هەمیشە و لە نەهایەتدا هەموو جووڵە مەدەنییە ناڕەزایەتییەكان دەبەستراوە بە ناوكی ڕێفۆرمخوازایەوە. قۆناغی نوێ و وشكەساڵیی درێژماوە، بێئاوی، بێبرقی، پیسبوونی هەوا، لە ناوچوونی ڕۆژانەی ژینگەی ئێران، داڕمانی كۆمەڵایەتی و پەنگخواردنەوەی ئێران لە ناو كێشەگەلی كۆمەڵایەتی، دوورخستنەوەی ژنان لە هەموو فەزا سیاسی و كۆمەڵایەتییەكان و لە بەرانبەردا تەقینەوەی هێزی ژنان و تێكشكاندنی هەموو سنورە یدیۆلۆژیكەكانی كۆماری ئیسلامی، قەیرانی چارنەكراوی ئابووری، ئاپارتاید، گەندەڵی و ڕانتخۆری لە پەنای سیاسەتی دەرەوەی هەڵەی ئێران و ڕۆڵی خراپی لە ناوچەكە و هەروەها هاتنە ئارای سیاسەتی نوێی ئامریكا بەرانبەر ڕژیمی ئێران و گەڕانەوەی گەمارۆ ئابوورییەكان بۆ سەر ئێران، دۆخێكی لە ئێران خۆڵقاندووە كە دەكرێت وەك یەكەم گۆڕانكاریی ئاكامی ئەو بارودۆخە، باس لەوە بكرێت كە هەر لە یەكەم هەنگاودا دوایین هەناسەكانی ڕێفۆرمخوازی تێدا درا و مەیلی خرایە ژێر گڵ. هاوكات هەموو هێڵە سوورەكانی كۆماری ئیسلامی تێدا بەزێندرا. لە مەسەلەی بەیتی ڕەهبەری و كەوتنە بەر شاڵاوی تووندی دروشمی خەڵكەوە، نەمانی ئێعتبار و پێكەی حكوومەتی، هاتنە گۆڕێی دروشمی ڕادیكاڵ و سیاسی، كە بە حەقیقەت لە كرماشانەوە و چەند رۆژ دوای ناڕەزایەتییەكانی بەفرانبار سەریان هەڵدا، كە ئەویش بە پێی خەسڵەتی كوردستان و بەپێی تەمرینی زۆر و دژواری لەو مەیدانەدا چاوەروان نەكراو نەبوو، هەتا گرینگتر و یەكگرتووانەتر لە هەموو دروشمەكان، ویستی پراوپڕی خەڵكی ئێران بۆ گۆڕینی ڕژیمی كۆماری ئیسلامی بە دەسەڵاتدارییەكی لانیكەم سێكۆلار و دێمۆكرات بوو كە ئەگەرچی هەموو خواستی كوردی لەخۆ نەدەگرت بەڵام ئەم داواكاریانە بەشێكی گرینگی خواستی نەتەوەی بندەستی كوردی كۆڵكێش دەكرد. كەم نین ئەو خوێنانەی لەو پێناوەدا قوربانیی خاك و نیشتمانی كوردستان كراون. لە دایكبوونی ئەم سەردەمە بەستێنی كۆمەڵایەتیی درووستبوونی ناڕەزایەتیی سیاسی هەمەلایەنەیە لە ئێران؛ ئەو مەیدانەی بۆ ماوەی چەند دەیە تەنیا كایەكەری كورد بوو، ئێستا بووەتە مەیدانێكی بەرینی ناڕەزایەتییەكی هەمەڕەنگ لە كورد و تورك و فارس و بەلوچ و عەرەبەوە لە ژن و پیاوەوە لە فەقیر و دەوڵەمەندەوە لە ئەم تەیف و ئەو تەیفی كولتووری كۆمەڵگاوە، تا گەنج و پیرەوە، لە دانشگا و مەدرەسەكانەوە تا بازاڕ و شەقامەكانی ئێران، هەر جارە و لە جێگەیەك بەرۆكی دادراوی كۆماری ئیسلامی دەگرن.
ئەم ناڕەزایەتییانەی ڕۆژانە بەرۆكی ڕژیمی كۆماری ئیسلامی دەگرن، درەنگ یان زوو چۆك بە دام و دەزگاكانی ڕژیم دادەدەن و مەحكوومی دەكەن بە گۆڕانی ڕیشەیی و بنەڕەتی. لەم میانەشدا كورد وەك ئەكتەرێكی بەهێزی ئەم ململانێ سیاسییە كە ساڵهایە لە سەنگەری بەرەنگاری و دژایەتیی كۆماری ئیسلامیدا خەبات دەكات، پێویستە ئەم هەل و بەستینانە زیاتر لە جاران بقۆزێتەوە و خۆی بۆ ڕێكبخات. لە بەرژەوەندیی نەتەوەیی كورد دایە كە ئەو ناڕەزایەتییانە لە ئێران پەرەبستێنن و پەل بهاوێنە هەموو كون و قوژبنێكی خاكی ئێرانەوە تا لە ئاكامدا كۆماری ئیسلامی بخەنە لەرزە و بە چۆكیدا بهێنن. لەو پێناوەشدا و بە خوێندنەوەی ئەو ڕاستییەی كە براوەی یەكەمی ئاڵوگۆڕ لە ئێران بێگومان نەتەوەی كوردە و و ئەوە كوردە كە زیاترین قازانج لە نەمانی سیستمی دەسەڵاتداریی كۆماری ئیسلامیی ئێران دەبات. هاوكاری و هاوخەباتیی كورد لەگەڵ هێزە سەراسەرییەكان لە پێناو گۆڕینی نیزامی سەركوتگەری كۆماری ئیسلامی بۆ گەلی كورد و بزووتنەوە ڕەواكەی پێویستە و هاوكات لەگەڵ ئەم پێوەندی و هاوكارییە، نەتەوەیی كورد پێویستە بۆ ناساندنی مافە نەتەوەییەكانی پێداگر بێت و بەبێ مەرج كار لە سەر وەدیهێنان و ناساندنیان بكات.
كورد بە هۆی ئەزموونی حیزبە سیاسییەكانی هەم سیاسیتر و هەم سازماندراوتر لە باقیی نەتەوەكانی ئێرانە. كورد ساڵها لەوە پێش و هەر لە كاتی دامەزراندنی كۆماری كوردستان، تا بزووتنەوەكانی ٤٦، ٤٧ و پاشان ڕاپەڕینی گەلانی ئێران بە دژی ڕژیمی پاشایەتی و دواتر هەر لە سەرەتای هاتنە سەر كاری كۆماری ئیسلامی هەم بەشیوەی بەرەنگاریی پیشمەرگانە و شەڕی كۆڵان بە كۆڵان و هەم بەشێوەی مەدەنیانە و سازماندراو، بەرەنگاری سیاسەتە نگریسەكانی كۆماری ئیسلامی بەرانبەر بە خەڵك و نەتەوەی كورد بوووتەوە. كۆمەڵە نە لە بواری سیاسی و كاری كۆمەڵایەتییەوە بەڵكوو لە بواری شێوە و مێتۆدی خەبات و بەرەنگاریش بە گرێدانی كاری پێشمەرگانە و بەرەنگاریی چەكدارانە لەگەڵ بزووتنەوەی كۆمەڵایەتی و كاری مەدەنیی پەرەپێدەری تازەگەری بوو لە كوردستان و هۆكارێكی سەرەكی بوو بۆ درووستكردنی بەستێنێك بۆ گەشەی خەباتی مەدەنی. لێرەوە، بەو شێوەیە لە خەبات بەستێنێكی كۆمەڵایەتیی سیاسی لە كوردستاندا پەرەیسەند كە بەردی بناغەی گەشەی خەباتی مەدەنی بوو كە بە هاتنەدەر لە چوارچێوەی حیزبی، كاریگەریی قووڵی لەسەر سونەتەكانی خەبات لە كوردستاندا بەجێ هێشت.
كۆمەڵە وەك یەكەم حیزبی كوردستانی ڕۆژهەڵات كە دەركی بە زەرورەتی بوونی هێزی پێشمەرگە بۆ بەرەنگاری و موقاومت كردبوو بە دانانی یەكەمین فێرگەی پێشمەرگایەتی، پێشمەرگەی پەروەردە كرد و لە هەمان كاتدا بە دەركی ئەو ڕاستییەی كە ڕەمزی سەركەوتنی هەر بزووتنەوەیەك تێكهەڵكێشی خەبات شاخ و شار یان سەنگەر و بەرەنگاریی مەدەنییە. هەر بۆیە یەكەم گەراكانی نافەرمانیی مەدەنی لە كوردستان بە دەستی ڕێبەریی كۆمەڵە و لەسەر بڕیاری كۆمەڵە لە كوردستاندا داڕژا. یەكێك لە هەرە سەرەكیترین نموونەكانی ئەو شێوە لە بەرەنگاری درووستكردنی یەكێتیی جوتیاران وەك یەكەمین شێوازی بەرەنگاری و هەروەها كۆچی مێژوویی خەڵكی شاری مەریوان بوو كە بە ڕێبەریی كۆمەڵە و كاك فوئادی مستەفاسوڵتانی بە ئەنجام گەیشتن و هەر لەو كاتەوە و بۆ هەمیشە تۆوی ئەم شێوازە لە خەباتیان لە كوردستانی ڕۆژهەڵاتدا چاند. لە ماوەی هەموو تەمەنی دەسەڵاتداریی كۆماری ئیسلامیدا كورد و بەتایبەت كۆمەڵە لە هەر قۆناغێك و هەر جارەی بە بەكارهێنانی یەكێك لە شێوەكانی خەبات، دەنگی بزووتنەوەی ڕزگاریخوازانەی گەلی كوردیان بەرز ڕاگرتووە و ئێستاش لەگەڵ ئەوەی پێویستیی كورد بە چەك و پێشمەرگایەتی هەر لە شوێنی خۆیەتی و بگرە زیاتر لە جارانیشە، هاوكات و بە لەبەرچاوگرتنی فەزای شڵەژاوی ئەم ڕۆژانەی كۆمەڵگای ئێران و سەرلێشێواویی زەقی كۆماری ئیسلامی لە بابەت چۆنیەتیی پێشگرتن و كۆنتڕۆڵی ئەو فەزایە، خەباتی مەدەنی بە هەموو شێوازەكانییەوە وەك زەرورەت خۆی نیشان دەدات و ئێمەی كوردیش پێویستە بە دەمی ئەو زەرورەتەوە بچین و لەگەڵ ئەوەی سەنگەرەكانمان پڕتر بكەین لە كچان و كوڕانی خوێن گەرمی شۆڕشگێڕ، پێشمەرگەكانی سەنگەری شاریشمان زیاتر لە هەمیشە تەقویەت بكەین و زیاتر لە جاران لە هێزی بزووتنەوەی مەدەنی بۆ گەیشتن بە مافەكانمان كەڵك وەربگرین. پێویستە لە وەها ڕۆژانێكدا نەتەوەی كورد لە ئەزمونی خۆی بۆ خەباتی مەدەنی كەڵك وەربگرێت و لەم قۆناغەشدا بۆ لاوازتر بوونی بونیادەكانی كۆماری ئیسلامی، هەم زیاتر تێبكۆشێت و هەم پاڵپشت و پشتگیری هەموو ئەو بزووتنەوانە بێت كە ڕۆژێك لە تەمەنی ڕژیمی كۆماری ئیسلای كەم دەكەنەوە. بزووتنەوەی مەدەنی هەر وەك پێشتر باس كرا خەسڵەتێكی نامۆ نییە لە كوردستانی ڕۆژهەڵاتدا. خەڵكی كورد خاوەن ئیدە و ئیبتكاری تازەن لەو مەیدانەشدا و لە هەر ڕووداوێكی سیاسی، ژینگەیی، ئابووری و كۆمەڵایەتی كەڵك وەردەگرن بۆ كردنی شەقامەكانی كوردستان بە تریبوونی ویست و بە دەنگی ناڕەزایەتییەكانی خۆیان. هەر لە چەند مانگی ڕابردوودا و بە دوای دەركردنی بڕیاری كۆنتڕۆڵی كەل و پەلی قاچاق و بەستنی سنوورەكان بۆ پێشگرتن بەو مەسەلەیە، خەڵكی كوردستانی ڕۆژهەڵات و بەتایبەتی شارە سنوورییەكان و لە پێشەوەی ئەوانیش خەڵكی شاری بانە، بە داخستنی دوكان و بازاڕەكانیان لە مانگی گوڵانی ئەمساڵدا بۆ ماوەی زیاتر لە یەك مانگ، هەتا درووستكردنی كەمپەینێكی گەورەی یارمەتی گەیاندن بە بومەلەرزە لێدراوان و هەتا تازەترینیان، ئەسپەردەكردنی تەرمی ژینگەپارێزانی مەریوانی بە سروودی شۆڕشگێڕانە و خوڵقاندنی وێنەیەكی سوور لە ناڕەزایەتیی مەدەنی، كە لە كاتی كوژاندنەوەی ئاگری دارستانەكاندا گیانیان بەخت كردبوو، بە دووبارە نوسینەوەی مێژوو و دوپاتكردنەوەی وێنەی كۆچی مێژویی مەریوان، جارێكی دیكە پوختەبوونی خەڵكی كوردیان لەو مەیدانە لە خەبات بە دونیا نیشان دا. ئێمەی كورد لە كوردستانی ڕۆژهەڵات سەرەڕای ئەوەی دەزانین ڕژیمی كۆماری ئیسلامی تووندترین شێوەی ڕووبەڕووبوونەوەی، هێزەكانی سەركوتی لە كوردستان نیشان دەدات بەڵام دەبێت هەموو دەرفەتەكان بە هەند وەربگرین بۆ سەرەتا لاوازكردنی كۆماری ئیسلامی و پاشان گۆڕینی یەكجاری و بنەڕەتیی شێوازی دەسەڵاتداریەتی لە ئێران بۆ گەیاندنی خەباتی ڕەوای نەتەوەكەمان بۆ وەدیهاتنی مافی گەلی كورد و بە ئاكام گەیاندنی هەوڵ و تەقەلای هەزاران كەس لە كوردستان كە بە خوێنی خۆیان ڕەنگی سووری پر لە ژیانەوەیان لە مێژووی گەلی كورد داوە و هەتا هەل ڕەخساوە و قسەی ئێمە جێ دەگرێت و هەتا بیسەر هەیە، داخوازی و مافەكانمان بكەینە ڕەنگی خۆمان لە شەقامەكانی بەرەنگاری و بە ژن و پیاو و گەنج و پیرەوە، بە هێزی هەستانی جەماوەریمان بەر بگرین بە دوایین پەلەقاژكانی كۆماری ئیسلامی بۆ درێژەدان بە تەمنی دەسەڵات دارێتیی خۆی.