بۆ جاری سێهەم لە مێژوودا هێلسینكیی فینلاند بووە میوانداری دوو سەرۆكی ڕووسییە و ئەمریكا لە نێوان پوتین و ترامپدا. بەر لە دیدارەكەی دوو شەممە ١٦ی ژوئییە (٢٥ی پووشپەڕ) لە دوو كاتی جیاوازدا دوو سەرۆكی ڕووسییە و ئەمریكا كۆ ببوونەوە. یەكەم جار سێمپتامبری ١٩٩٠ مانگێك پاش هێرشی سەدام حسێن بۆ سەر كوەیت لە نێوان گۆرباچێڤ و جۆرج بووشی باوك ڕوویدا كە لەو دیدارەدا بە باڵادەستیی ئەمریكا و دۆخی ناسەقامگیری یەكێتیی سۆڤییەت، دەستی ئەمریكا لە عێراق ئاواڵە كرا و بە واتایەكی تر عێراق ڕادەستی ئەمریكا كرا كە دواتر ئەمریكا هێرشی كردە سەر عێراق و چۆكی سەدامی شكاند. دیداری دووهەم لە نێوان بوریس یێلتسین و بیل كلینتۆن سەرۆك كۆمارەكانی ئەوكاتی ڕووسییە و ئەمریكا لە ساڵی ١٩٩٧ كاریگەریی گەورەی دیكەی لە ئاستی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە دواوە بوو. لە پاشەكشەیەكی ئاشكرادا ڕێ بۆ باڵادەستیی ئەمریكا لە ڕۆژهەڵاتی ئۆرووپا خۆش كرا و وابوو كە بەشێكی بەرچاو لە وڵاتانی ئەندام لە پەیمانی “وەرشۆ” كاتی خۆی بۆ بەرامبەركێ لەگەڵ ئەمریكا پێكهاتبوو بە كردەوە كەوتنە بەرەی ڕۆژاوا و ئەمریكاوە. هێلسینكیی ٣ش چاوەڕوان دەكرێت كۆمەڵێك گۆڕانكاریی گرنگ لە پەیكەرە و قەوارەی جوگرافیایی_سیاسیی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی لێ بكەوێتەوە. بەپێی گرنگیی ئەم دانیشتنە لە ڕوانگە و گۆشە نیگای جیاوازەوە بۆ پێگەی هەر كام لەم دوو هێزە لە دنیادا بەڵام خوێندنەوەی كوردی ڕۆژهەڵات (كوردستانی ئێران) دەبێ وردبینانەتر بێت.
دۆناڵد ترامپ لە كاتێكدا لەو كۆبوونەوەیەدا بەشدار بوو كە بەدەر لە دۆخی خۆی و كابینەكەی لە ناوخۆی ئەمریكا و لە ئۆرووپا و باقیی ناوچەكانی دیكەی جیهان لە “بەرجام” هاتۆتە دەرەوە. بە ڕاگەیاندنی ستراتێژی نوێی ئەمریكا بەرامبەر بە ئێران و دانانی ١٢ پێش‌مەرج بۆ سازان كۆماری ئیسلامی ئێران بە ئاشكرا –بە بێ ناوهێنانی وشەی “گۆڕینی ڕژیم”- لە هەوڵی گۆڕینی ڕژیمی تارانە لە ئێراندا. ئێرانێك كە لە هەوڵی دەست خستنی بۆمبی ئەتۆمییە، دروشمە سەرەكییەكانی مەرگ بۆ ئەمریكا و پلانی لە ناوبردنی وڵاتی ئیسرائیلە، پێشێلكاری ڕووتی مافەكانی مرۆڤە لە وڵاتەكەی خۆیدا، گەندەڵی تان و پۆی بەرپرسانی ئەو ڕژیمەی تەنیوە، سەروەت و سامانی خەڵك و وڵاتەكەی خۆ بۆ پشتیوانی لە گرووپە تیرۆریستییەكان دەپچڕێ، موشەكی بالیستیك كە توانای هەڵگرتنی كڵاوەی ئەتۆمییان هەیە بە بوردی ٢ تا ٦هەزار كیلۆمێتر دروست دەكات و تاقی دەكاتەوە و دەستی ئاژاوەگێڕی لە وڵاتانی ناوچەكە و لەوانە لە یەمەن، لوبنان، عێراق و سوریە و… وەردەدا و … و لە هەمان كاتیشدا شەریك و هاوپەیمانی ڕووسییەشە. لە بەرامبەردا پوتین لە هەوڵی بە ڕەسمی ناسینی داگیركردنی “كریمە”یە، گەمارۆكانی سەر ڕوسییە لە لایەن ئەمریكا هەڵبوەشێتەوە، مانۆڕە سەربازییەكانی ناتۆ لە دەریای باڵتیكە و جێگیركردنی پێگەی سەربازیی خۆی لە سوریە و دەریا مەدیتەرانەدایە. بەڵێنی جێبەجێكردنی هەندێك داواكاریی پوتین لە لایەن ترامپەوە ڕەنگە پێویستی بە كات بێت و هەندێكیشیان ڕەنگە لە دەسەڵاتی شەخسی ترامپ دا بن و هەندێكی تریشیان فاكتی تر تێدا دەور دەگێڕن و لەوانە مەسەلەی دەست تێوەردانی ڕوسییە لە هەڵبژاردنەكانی ئەمریكا كە ترامپ تێیدا سەركەوت تا ڕاگەیاندنی ئەنجامی لێكۆڵینەوەكانی كۆمیسیۆنی ڕابێرت مالێر هەروا دەمێنێتەوە، هەڵوەشاندنەوەی گەمارۆكانی سەر ڕووسییە پێویستی بە دەنگی كۆنگرێس هەیە، بەڵام كەم كردنەوە و یان كۆتایی هێنان بە مانۆڤری سەربازیی ناتۆ لە ئاوەكانی دەریای باڵتیك لە دەسەڵاتی ترامپ دایە. لە بەرامبەر داواكارییەكانی پوتیندا ترامپیش هەندێك داواكاری هەیە كە هەندێكیان لە زاری بەرپرسانی دوو دەوڵەتەوە وتراون. دیارە هەر دوو لا لە سەر پشتگیریی ئیسرائیل بۆ پاراستنی خۆی و خەڵكەكەی تەبان و هەموو كاتیش پێی لە سەر دادەگرنەوە، بەڵام گرنگترینی داواكارییەكانی ترامپ دەست هەڵگرتنی ڕوسیە لە پشتگیریی كۆماری ئیسلامییە بۆ هەمواركردنی پرۆسەی گۆڕینی ڕەفتاری كۆماری ئیسلامی یان بە واتایەكی تر ڕژیمی ئێران و بەگژداچوونەوەی تیرۆریزم بێت لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست. ناكرێ ڕووسیە لە لایەك چێچێنییە داعشییەكان سەركوت بكات، بەڵام لەلایەكی دیكەوە پشتگیریی دەوڵەت و دەسەڵاتێك بێت كە خۆی داعشی شێعە بێت. گۆڕینی ڕژیمێك كە هاوپەیمان و شەریكی ڕووسییەیە ڕەنگە داواكارییەكی قورس بێت بۆ ڕوسییە. بێ گۆمان ئێران كارتێكی گرنگە لە دەستی ڕوسییە بۆ باج وەرگرتن لە ئەمریكا. بەڵام لە بەرامبەر دەسكەوتێكی گەورەی وەك كریمە كە دەستپێڕاگەیشتنی ڕوسییە بە ئاوە گەرمەكانی جیهان مسۆگەر دەكات و كشانەوەی هێزە سەربازییەكانی ئەمریكا كە سوریە هەواڵ یان مژدەیەكی دڵخۆشكەر دەبێت بۆ ڕووسەكان. ئایا ڕوسییە لە پێناو دەستەبەر بوونی داواكارییەكانی ئامادەیە پشتی كۆماری ئیسلامی بۆ ئەمریكا بەر بدات؟ ڕستە و ڕاستییەكی جیهانی سیاسەت كە دەڵێ دۆست و دوژمن لە سیاسەت دا تا سەر نین و ئەوە بەرژەوەندییە كە دەیبڕێتەوە كێ دۆستە و كێ دوژمنە.
سەرڕای ئەوەی كە لەم دانیشتنەی هێلسینكیدا ترامپ باڵادەستیی باقیی سەرۆكە پێشووەكانی ئەمریكای لە بەرامبەر سەرۆكی ڕووسییە دا نەبوو، بەڵام گرفت و كێشەی ڕوسییەش كەم نین و دواجار بۆ بڕیاردان لە سەر ڕێ خۆشكردن بۆ ڕووخانی ڕژیم یان گۆڕینی ڕژیمی تاران، بەرژەوەندییەكانی ڕووسییە یەكلایی كەرەوە دەبێت. چاوەڕوان دەكرێت ئەمریكا بۆ ڕازی كردنی ڕووسییە لە كێشەی “كریمە” پشتی ڕوسییە بگرێت لە بەرامبەر ئۆرووپادا و سووریەشی بداتێ یان لانیكەم ناوچەیەكی گرنگی ئەو وڵاتە لە ژێر نفوزی ڕوسیەدا بمێنێتەوە، لە بەرامبەردا ڕووسیە بە نەكڕینی نەوتی ئێران و بردنە سەرەوەی ڕێژەی بەرهەم هێنانی نەوت بۆ قەرەبوو كردنەوەی كەمیی پشكی نەوتی ئێران لە بازاڕی نەوتی جیهان لەگەڵ گەمارۆ جەرگبڕەكەی مانگی نوامبر (١٣ی خەزەڵوەر واتە ١٣ی ئابان ساڵڕۆژی داگیركردنی باڵوێزخانەی ئەمریكا لە لایەن ڕژیمی كۆماری ئیسلامییەوە) ی ئەمریكا دژی ئێران، بكەوێت.
بەخشینی سووریە بە ڕووسیە لە لایەن ئەمریكاوە بە بێ مەرج نابێت و دەركردنی هێزەكانی كۆماری ئیسلامیی ئێران لە سووریە دەبێت كە ئەمە دوو كاریگەریی گەورەی بۆگەرەنتی كردنی ئەمنییەتی ئیسرائیل و دواجار ڕەواندنەوەی كێشە ئەمنییەكانی ئۆردۆن دەبێت و لەم حاڵەتەدا ئەم مەرجە بۆ ڕوسیە قورس نابێت. ئیسرائیلیش كە پێوەندییەكی توندوتۆڵی لەگەڵ ڕوسییە هەیە هەمان داواكاری هەیە و بۆیە ئەم یارییە بۆ ڕوسییە دوو بە یەك دەبێت. ئەگەرچی تا ئێستاش ڕووسییە لە هێڕشە كوشەندەكانی ئیسرائیل بۆ سەر بارەگا و ناوەندە سەربازییەكانی كۆماری ئیسلامی چاوپۆشی كردووە. لە بەرامبەر ئەم پوەنانەی كە ڕووسییە وەری دەگرێت دەركردنی كۆماری ئیسلامیی ئێران لە سووریە و عێراق و دەست درێژییەكانی لە یەمەن و ئۆردۆن چاوەڕوان كراوە.
ستراتێژی ڕاگەیەنراوی دەوڵەتی دۆناڵد ترامپ بەرامبەر بە ئێران ٣ ئامانج و بەشی سەرەكی لە خۆ دەگرێت: یەكەم، بووژاندنەوەی گەمارۆكانی سەر ئێران و بە تایبەتی لە ٦ی ئاگۆست و ٤ی نوامبرەوە. دووهەم، كورت كردنەوە یان بڕینی دەستە ئۆختاپووسییەكانی ئێران لە ناوچەكە و سێهەم، پشتیوانی لە خواست و داواكارییەكانی خەڵكی ئێران لە بەرامبەر ڕژیمی دەسەڵاتدار. چنینی پازڵەكان و ئاراستەی ڕووداوەكان تا دێت زۆرتر ئەم وێنەیە ڕوون دەكاتەوە. بە تێگەیشتن و بەدواداچوونی ڕووداوەكان دەردەكەوێت گۆڕانی گەورە لە هەفتە و مانگەكانی داهاتوو لە ئێران و ناوچەكە بە دی دێت. ڕۆڵی ئۆپۆزیسیۆنی دژی كۆماری ئیسلامی و لە سەروو هەموویانەوە كورد چییە و دەبێ چێ بێت؟ لە كاتێكدا كە ئەوە بۆ چل ساڵ دەچێت هیچ كات ئاراستەی سیاسەتی نێودەوڵەتی ئەوندەی ئێستا هاوتەریب لەگەڵ خواست و داواكارییەكانی ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانی و كورد نەبووە، بە هەدەر دانی ئەم دەرفەتە چ تاوانێكی گەورە دەخاتە ئەستۆی ئەم لایەنانە؟
زۆربەی خەڵكی كوردستان و بە تایبەتی حیزبە سیاسییە ئۆپۆزیسیۆنەكانی كوردستانی ڕۆژهەڵات گوێیان لە وتاربێژییەكی “مایك پەمپێئۆ” وەزیری دەرەوەی ئەمریكا لە بۆ ئێرانییەكانی ئەمریكا بوو. ئەگەرچی دەرفەتی لێكدانەوەی ئەو وتاربێژییە ئێرە نییە و خۆی دەرفەتێكی دیكە دەخوازێت، بەڵام ئایا مانای وتەكانی پەمپێئۆ گەڕان بە دوای ئۆپۆزیسۆنێكی بەهێز و ئاڵترناتیڤ نەبوو لە بەرامبەر ڕژیمی كۆماری ئیسلامیی ئێران؟ كورد و بزووتنەوەكەی لە كوردستانی ڕۆژهەڵات دەیان ساڵە دژی ڕژیمی كۆماری ئیسلامی خەباتیان كردووە، قوربانییان داوە و بە شاهیدی هەمووان ڕووسووری ئەو بوارەن، هەرچەند بێ كەم و كۆڕیش نەبوون. كورد و كۆمەڵگای كوردستانی ڕۆژهەڵات لە چاو باقیی ناوەچەكانی دیكەی ئێران ڕێكخراوترین بەشی كۆمەڵگای ئێرانن. بزووتنەوەی خۆیان بە خواست و داواكاریی ڕەوا، پێشكەوتنخوازانە و دیاریكراویان هەیە، حیزبیان بۆی هەیە كە بە میلیۆن جەماوەریان لە پشتە، حەق وایە بە هەستیارییەوە بەدواداچوون بۆ ئەم دۆخە نوێیە بكەن. یەكێتی و یەكگرتوویی لە پاڵ هاوخەباتییان زامنی سەركەوتن و دەستەبەر كردنی ئامانجەكانیان بۆ شادكردنەوەی گەلەكەیانە بە مافە ڕەوا زەوتكراوەكانیان. ئەم گەلە چەوساوەیە دەبێ بە باشترین شێوە نوێنەرایەتی بكرێت. گەلێك كە دەیان ساڵە بۆ مافەكانی خەبات دەكات و لە هیچ قوربانی دانێكیش سڵی نەكردۆتەوە. “شێركۆ بێكەس” وتەنی هەموو جۆرە مەرگێكیان جگە لە مەرگ لە ترسیان ئەزموون كردووە، جێ خۆیەتی لەم هەل و دەرفەتە مێژووییە كەڵك وەربگرن. بە پێچەوانەی ئیدیعای نەیاران و دۆستانی ڕەنگ نەیاری حیزبە سیاسییەكانی كوردستانی ڕۆژهەڵات زۆر لێك نزیكن. ناوەندی هاوكاریی حیزبەكانی كوردستانی ڕۆژهەڵات، كە بەرهەمی هەوڵی هەموو لایەك و لە سەروو هەموویانەوە كۆمەڵەی شۆڕشگێڕە، دەتوانێت نموونەی بەرچاوی ئەو لێك نزیك بوونەیە و هەر ئەو جۆرەی كە لە ڕاگەیاندنی ناوەندەكەدا ئاماژەی پێدراوە پێك هێنانی بەرەیەكی بەرفراوانی كوردستانی ڕۆژهەڵات ئەركی سەرەكیی ئەو ناوەندەیە كە دەتوانێت ببێت بە ئاڵترناتیڤێكی بەهێز و سەرمەشقێكی دیار بۆ ئۆپۆزیسیۆنی سەرتاسەری لە ئێران.
بەپێی تایبەتمەندی بزووتنەوەی كورد و دابەشكاریی كوردستانەكان، كوردەكان ئەو كاتانە دەتوانن هەنگاوی گەورە بۆ دەستەبەری مافەكانیان بنێن كە یەكەم خۆیان تەبا و ڕەبا و تەیار بن، دووهەم دەسەڵاتی ناوەند لاواز بێت و هاوسۆزی و پشتیوانییەكی نێونەتەوەییان هەبێت. بەپێی لێكدانەوەكان ئەم دۆخە لە مانگەكانی داهاتوودا بۆ كوردی ڕۆژهەڵات دێتە ئاراوە، بەو مانایە لە ئەنجامی شەڕێكی ئابووریی ڕۆژئاوا لە دژی ئێران، دەسەڵاتی ناوەندی تا دێت لاوازتر دەبێت، ڕۆژئاوا و جیهانی پێشكەوتوو دژی ڕژیمی ئێران وەستاونەتەوە كە بە مانای بەهێز بوونی بەرەی نەیارانی كۆماری ئیسلامی دێت. خاڵی سێهەم بۆ هەنگاونانی گەورە تەبا و ڕەبای حیزب و لایەنە سیاسییەكانی كوردستانی ڕۆژهەڵاتە كە ئەمە خۆی تەیار بوونی بزووتنەوەكەی لێ دەكەوێتەوە.
پێویستە ناوەندی هاوكاری هەوڵەكانی خۆی بۆ لێك نزیكتر بوونەوەی لایەنەكان چڕتر بكاتەوە و بە زووترین كات بەرەیەكی بەرفراوانی كوردستانی لە كوردستانی ڕۆژهەڵات ڕابگەیێنێت. هەروا كە لە كۆنگرەی ١٥ی كۆمەڵەی شۆڕشگێڕیشدا پەسند كراوە، كار بكەن بۆ یەكخستنی هێزەكانیان لە بوارەكانی دیپلۆماسی، ڕێكخستن لە ناوخۆی وڵات، ڕاگەیاندن، هێزی پێشمەرگە و… و تەنیا بەم شێوەیەیە كە دەتوانن لە بەردەم خەڵك و میلەتەكەی خۆمان ڕوو سوور بین و بیسەلمێنین كە خوێنی ئەو هەزاران شەهیدەی كە لە پێناو ئامانجە بەرز و پێشكەوتنخوازەكانی بزووتنەوەی گەلەكەیان سەریان ناوە، فیداكاریی ئەو هەزاران تێكۆشەرەی بەشێك لە جەستەیان بۆ ئەو بزووتنەوەیە بەخت كردووە و قوربانی دان، جەزرەبە، سەركوت و زیندان و سێدارە و كۆڵنەدانی میلیۆنان خەڵكی كوردستان بە فیڕۆ نەچووە و لە بەربەیانی ئازادی و شادبوونەوەمان بە مافە ڕەواكانمان یادی هەموویان بەرز ڕابگرین.
“هێلسینكیی ٣” چی بۆ كوردی ڕۆژهەڵات تێدا دەبێ؟
