دۆخی ئاڵۆزی کوردستان، ئێران، ناوچەکە و هاوسەنگیی هێز

وتووێژی ئاسۆی ڕۆژهەڵات لەگەڵ هاوڕێ عەبدوڵڵا ئازەربار، ئەندامی دەفتەری سیاسی كۆمەڵە
سازدان: سۆران ئازەربار

ئاسۆی ڕۆژهەڵات: هاوسەنگیی هێز لە داهاتووی سووریە، دوای هێرشە ئاسمانییەكەی ئەمریكا، فەڕانسا و بریتانیا چۆن دەبینن؟
عەبدوڵڵا ئازەربار: بە بڕوای من هاوسەنگیی هێز لە داهاتووی سووریە بە قازانجی ئەمریكا و هاوپەیمانەكانی دەشكێتەوە، ڕووسیە وەكوو یەكێك لە هێزە جیهانییەكان و وەك یەكێك لە جەمسەرەكانی هێز لە دونیادا دوای كەمدەستبوونی لە كۆتایی سەدەی ڕابردوو لەم ساڵانەی دواییدا تینوگوڕێكی زۆرتری تێهاتووەتەوە بۆ دەستێوەردان و خۆنیشاندانەوەیەكی دیكەی ناوچەیی و جیهانی، دەتوانین بڵێین لە شەڕی ئۆكڕاین و دەستبەسەرداگرتنی كریمەوە ئەوە جارێكی دیكە وەك سەرەتایەك دەستی پێكردەوە و جارێكی دیكە لە ڕووداوەكانی سووریەدا چڕ بوویەوە، ڕووسیە وەكوو یەكێك لە جەمسەرەكانی پشتیوانی و پاڵپشتی نەڕووخانی بەشار ئەسەد لە پاڵ ئێران و وڵاتانی¬تر لە دەورانی سەرۆك كۆماریی ئۆبامادا جارێك بە بەكارهێنانی چەكی شیمیایی سەرەڕای هەڕەشە و گوڕەشەكانی ئەمریكا لەوەی كە ئەگەر چەكی ئەتۆمی بەكار ببرێ، ئێمە كاردانەوەی تووند نیشان دەدەین و بەرهەڵەستكاریی تووندمان دەبێ، ئەوان بەكاریان هێنا و ئەمریكا هیچی نەكرد، مەودایەكی دیكەی پێدا كە ڕووسیە و هێزەكانی دژ بە ئەمریكا و هاوپەیمانانی ئەمریكا جەریتر بنەوە و جارێكی دیكە نەبزی ئۆباما و دەوڵەتی ئەمریكایان هاتە دەست و دیتیان كە كارێكی ئەوتۆ ناكا، ئەوە خاڵێكی گرینگی وەرچەرخان بوو بە زەرەری ئەمریكا و ئەوەندەی دیكە كۆمەكی كرد بەو دەستێوەردانانەی ئێران لە ناوچەكەدا، لە ڕاستای سیاسەتی ئێراندا تا ئێرە دەتوانین بڵێین نووكی نموودارەكە هەر بەرەوسەر دەچوو، لە دەورانی ترامپدا ئەوان جارێكی دیكە نەبزی ئەمریكایان تاقی كردەوە بە بەكارهێنانی چەكی كیمیایی لە ماوەی ڕابردوودا و دیتمان كە ئەمریكا و فەڕانسە و بریتانیا هێرشی ئاسمانییان كردە سەر كۆمەڵێك بنكە و ناوەندی نیزامیی گرینگی سووریە و بۆمبارانیان كردن و زەربەیەكی كاریگەریان لێدا و لەوێوە بە نەزەری من هاوسەنگییەكە ئەگەر بە تەواوی گۆڕانێكی قورسی بەسەردانەێت، بەڵام دەتوانین بڵێین لانیكەم بەر بە پێشڕەوییەكانی ڕووسیە و ئێران و ئەم بەرەیە گیراوە و بە بڕوای من سەیرێكی سقوتیش دەپێوی و وردە وردە دەسەڵات و جێگە و پێگە و هێزی ئەوان لە ناوچەكەدا و لە سووریە كەمتر دەبێتەوە بە قازانجی هێزی ئەمریكا و فەڕانسە وبریتانیا و هاوپەیمانەكانیان.
ئاسۆی ڕۆژهەڵات: لە درێژەی پرسیاری دووهەمدا، پێتان وایە كۆماری ئیسلامیی ئێران و سیاسەتە زێدەخوازییەكانی لە ناوچەكە و دەرەوەی سنوورەكانی، چەندە بەرتەسك و كورت دەبێتەوە؟ یان بە چ شێوەیەك خۆی ڕێك دەخاتەوە بۆ ئەوەی بتوانێت دەسەڵاتی خۆی لەم ناوچەیەدا ڕابگرێت؟
عەبدوڵڵا ئازەربار: بە بڕوای من كۆماری ئیسلامی یەكێك لە گرفتە ئەساسییەكانی كە لە سەر ڕێگایەتی و یا باشتر بڵێم یەكێك لەو هۆكارانەی كە گەورەترین گرفتی بۆ ئێران خولقاندووە، دەستێوەردانەكانیەتی لە ناوچەكەدا، ئەگەر تا ئێستا ئەم دەستێوەردانانە لە ناوچەكەدا بۆ ئێران ببوو بەوەی كە شەڕی خۆی لە دەرەوەی سنوورەكانی خۆی بكات و دوژمنایەتیی هێزەكانی دیكە بەم شێوەیە بەرێتە پێشێ و بۆی لوابوو، بە بڕوای من لە ئێستادا لانیكەم و وا پێشبینی دەكەم لە داهاتووشدا ئەم سیاسیەتە زێدەخوازیانەی كۆماری ئیسلامی بە دژی خۆی هەڵدەگەڕێتەوە، ئێران ئەوەندە هێزێكی گەورە نییە كە بتوانێ ئەو هەمووە بڵاوییەی خۆی ئاوا بە هاسانی كۆبكاتەوە، ئەو سەتحە لە خۆبڵاوكردنەوە تەنانەت بۆ ئەمریكاش دیمان لە ساڵانی ڕابردوودا و لە شەڕی ئەفغانستان و عێراقدا، گرفتی درووست كرد و نەیتوانی مەهار بكردرێت و بە دژی خۆی هەڵگەڕایەوە. ئێران ئێستا كۆمەڵێك جەبهەی زۆری كردووەتەوە لەگەڵ ئەوەدا كە خۆی ئابوورییەكی داڕماوی هەیە، مەشروعییەتی لە دونیا ڕۆژ لەگەڵ ڕۆژ كەمتر و كەمتر بووەتەوە، تووشی گرفتی ناوچەیی و ناوخۆیی و هەموو ئەوانە هەیە. بەوانەوە من پێموابێ ئەو سیاسەتە زیادەخوازییەكانی كۆماری ئیسلامی لە ناوچەكەدا بە زیانی خۆی هەڵدەگەڕێتەوە و بە تایبەتیش كە ڕۆژاوا سوورە لە سەر ئەوەی بەرهەڵەستكاریی ئێران بكات لە چەكی ناوەكی، لە مەسەلەی دەست كۆتاكردنی لە دەخالەتەكانی ناوچەییدا، لە موشەكی بالستیك و مافی مرۆڤیش. من پێم وایە لانیكەم ئەوانەی كە لە سەرەتاوە باس كران جدیترن بۆ دەوڵەتانی ڕۆژاوا و لەسەر ئەوانە كێشە دەكەن، مەسەلەی بەرجام و پێداچوونەوە بەوەش بەشێكە لەو فشارانەی كە ئێران دەستوپێی خۆی لە ناوچەكە كۆبكاتەوە و بچێتەوە ناو سنوورەكانی خۆی.
ئاسۆی ڕۆژهەڵات: لە ڕوانگەی ئێوەوە بەرجام چەندە ئێعتباری ماوە؟ یان بە واتایەكی دیكە ڕوانگە و هەڵوێستی وڵاتانی ئۆرووپای بەتایبەت فەڕانسا، ئاڵمان و بریتانیا و لە سەرووی هەموویانەوە ئەمریكا بەرامبەر بەرجام لەم خولە تازەدا چۆن دەبینن؟
عەبدوڵڵا ئازەربار: لە ڕوانگەی منەوە بەرجام بە گشتی بۆ ئەمریكا و ئۆرووپاییەكان یەك شتە و ئەویش بەرگرتنە بە ئێران لەم بوارانەی باسم كرد، بەڵام كە وردی دەكەیەوە، جیاوازیی لە ڕوانینی ئەمریكا و ئۆرووپاییەكان بە مەسەلەی بەرجام هەیە، پێم وایە ئەوەی ئەمریكا دەڵێ ڕوحی بەرجام پێشێلكراوە، ڕاستیی تێدایە كە ئێران پابەندی ئەم ڕێكەوتننامەیە نەبووە و هەتا هاتووە تێكۆشاوە بە جۆرێك لە جۆرەكان ئەم ڕێكەوتنە دەور لێبداتەوە، ڕووكاری دەرەكییەكەی قبووڵ بكات بەڵام ژێر بە ژێر خەریكی كاری خۆی بێت، ئیسڕائیل دەڵێ بەڵگەمان هەیە ئێران دەستی لە درووستكردنی چەكی ئەتۆمی هەڵنەگرتووە، ئەمریكا پێیوایە، ڕوحی بەرجام پێشێل كراوە و لایەن گەلێك هەن كە نیشاندەدا ئێران پابەندی بەرجام نەبووە. بەرجام لە روانگەی ئەمریكاوە ڕێكەوتننامەیەكی باش نییە ئەگەر بە تەواوی لێشی نەیەتە دەرێ ڕەنگە ئەمریكا دوو كار بكات و هەموو هەوڵەكەشی لەگەڵ ئۆرووپاییەكان لەسەر ئەوەیە یەكەم، وا بەرجام بێ خاسییەت بكات و فشاری ئەوەندە بخاتە سەر ئیران كە ئێران لێی بێتە دەرێ و لە ئاكامدا هەڵبوەشێتەوە، بەڵام بە جۆرێك لە جۆرەكان ئێرانی تێدا خەتابار بێ و ڕێگا دەستیان ببێ بۆ گەمارۆ و تەنبێی زۆرتری ئێران، ئەگەر ئەو كارەش نەكات لانیكەم ئیمتیازێكی زۆرتر لە ئێران بستێنن و كۆمەڵێك گەمارۆ و خاڵی دیكەی بەسەردا داسەپێنن. ئۆرووپاییەكان لە ڕاستیدا پێیان خۆش نییە بەرجام هەڵبوەشێتەوە، پێیان وایە ڕێكەوتنێكی ئاوا لە هیچ چاكترە، موافقی ئەوەن كە فشارێكی زۆرتر بۆ ئیران بێ و ئێران پابەند بێ بە تەوافوق و ڕوحی ئەو ڕێكەوتنەی كە كردوویانە و لەو پێوەندەدا لە پێناو ئەوەدا كە ئەمریكا لەم ڕێكەوتنە نەچێتە دەرێ، حازرن كە سەختگیرییەكی زۆرتریش بە دژی ئێران بكەن. تا ئێستا مەعلووم نییە كە ئەمریكا دێتە دەرێ یا نا، سەختە بۆ ئەمریكاش ئەو ڕێكەوتنە هەڵبەوەشێنێتەوە مەگەر شتێكی دیكەی بە جێگای ببێ دەنا نەمانی ڕێككەوتن بۆخۆی شتێكی خراپە و ئەوەی كە ئۆرووپاییەكان دەیڵێن ڕاستییەكی زۆری تێدایە. ئەم ڕێكەوتننامەیە هەر چەند لە نەزەر ئێمەمانان و زۆرێك لە دژبەرانی كۆماری ئیسلامیەوە پێكهاتنێكی زۆر باش نەبوو، بەتایبەتی لە كورت ماوەدا ئیزنی هەناسەیەكی تازەی بە ئێران دایەوە، بەڵام لە ڕاستیدا و لە درێژماوەدا گورزێكی كاریگەر بوو لە دژی كۆماری ئیسلامی.
ئاسۆی ڕۆژهەڵات: سەرەڕای هەموو ئەم باسانەی پێشتر باس كرا، واتە باسی دەور و كاریگەریی تێكدەرانەی كۆماریی ئسلامیی ئێران لە دەروەی سنوورەكانی خۆی، كۆماریی ئیسلامیی ئێران تووشی داتەپینێكی گەورەی مێژوویی هاتووە و لە لێواری هەڵدێرەكەدایە. بۆنموونە لە ئاستی ئابووری، سیاسەتی دەرەكی، گرفتە كۆمەڵایەتییەكان، ناڕەزایەتییە جەماوەرییەكان، ژینگە و هتد ئایا سەرباریی كۆی ئەم گرفت و پرسە چارەنووس‌سازانە، كۆماری ئیسلامی دەتوانێت خۆی ڕابگرێت؟
عەبدوڵڵا ئازەربار: دۆخی گشتیی ئێران هەر ئەو جۆرەی لە بەرچاومانە زۆر دۆخێكی نالەبارە، هەر ئەو جۆرەش كە لە پرسیارەكەی ئێوەدا هاتبوو، بە بڕوای من، بە بێ گۆڕانكاریی لە نیزامی سیاسیی ئێران، نیزامی ئابووریی ، ناتوانێت گۆڕانێكی بەسەردابێ و بنبەستێكە بۆ ئیسلاحبوونی نیزامی ئابووریی ئێران، ئەگەر گەمارۆ ئابوورییەكانیش نەبوایەن هێشتا ئێران بەم سیاسەتە ئابوورییەی كە بووی نەیدەتوانی وڵاتێكی سەركەوتوو بێ ئەویش بە پێكهاتەی نیزامی ئابووری ئێرانەوە بەستراوەتەوە ڕانتخۆری، فەساد و گەندەڵی لەوپەڕی خۆی دایە، بەڕێوەبەریی خراپ و بێ كیفایەت هەم لە ئابووری و هەم لە سیاسەتدا، گەمارۆكان، سەرەڕای ئەوە كە خەڵكانێكی وەكوو ئەحمەدی نژاد و هاوتیمەكانی دەیانكوت هیچ كاریگەرییەكی نییە، كە ئەوە ناڕاست بوو، بەڵام كەمەری دەوڵەتی ئێرانی شكاند، ئێران لە بەرهەمهێناندا وەرشكەستە و بێ توانای ڕكابەرایەتییە، سەنعەتی لە كار كەوتووە، پووڵێ لە بانكەكاندا نەماوە، دۆخی كرێكاران و چینەكانی خوارەوەی كۆمەڵگا هەتادێ خراپتر دەبێت، دەنگی ناڕەزایەتیی ماڵخوراوان و كارمەندان و مامۆستایان و كرێكاران و ژنان لە هەموو گۆشە و كەناری ئیران بەرزبۆتەوە و كۆماری ئیسلامی ئەم دەنگانە بە ڕوونی دەبیستێ؛ لە حاڵەتێكی دانەواندن دایە، بۆ هەر بوحرانێكی چكۆلە كومیتەیەك پێك دێنێ، قەول و بەڵێنیان نەماوە، كەسێك دیفاعێكی زۆر جانانە ناكات غەیری چەند ئاخووندێكی كەف چەرێن كە لە هەر هەل و مەرجێكدا دیفاع دەكەن لە هەموو شتەكانی كۆماری ئیسلامی، سندووقەكانی بیمە و خانەنشینی خەریكن وەرشكەستە دەبن، لە ڕاستیدا پوڵ لە ئێراندا نەماوە، نەتیجە بەبێ گۆڕان لە سیستمی سیاسی، ئابووری ئێران ڕزگاری نابێ و لەو دۆخەدا دەمێنێتەوە. ئیسلاحخوازانی ناو حكوومەت بە تەواوی كەوتوونەتە پەراوێزەوە و گوتاری خۆیان لە دەستداوە و  بێ ئیعتبار بوون، تووشی دووبەرەكایەتی هاتوون و بەشێكیان پاڵیان وەدەوڵەت داوە و بەشێكیشیان دووركەوتوونەتەوە لە نیزام، ئەوان لە ڕاستیدا بوونەتە لەمپەر بۆ نیزام، لە لایەكەوە دەیانەوێ ڕوخساری ناشیرینی كۆماری ئیسلامی جوان نیشان بدەن بە خەڵك و لە لایەكی دیكە ترس و تۆقاندن بڵاو بكەنەوە كە ئێران ڕەنگبێ ئاكامێكی وەكوو سوریەی ببێ و هەموو ئەوانەش بە قازانجی مانەوەی كۆماری ئیسلامی دەكەن، بەڵام بە هەموو ئەوانەوە و بە هەموو ئەو فێڵ و تەرەجە كە كۆماری ئیسلامی تا ئێستا نیشانیداوە، تازە گەمەی خراپ و خراپتر لە ئێران بە بڕوای من كۆتایی هاتووە، تەمەنی كۆماری ئیسلامی لە سەرەولێژییەكی تووندە و بەوانە بڕوا ناكەم كۆماری ئیسلامی بتوانێ خۆی ڕابگرێ و ئەم گرفتانە، گرفت گەلێكی بنەڕەتین كە چارەنووسی كۆماری ئیسلامی لەگەڵ خۆی دەگۆڕێ.
ئاسۆی ڕۆژهەڵات: بەڕای ئێوە لەم دۆخە و لەم هەل و مەرجەدا ئەركی حیزبەكان چییە؟  
عەبدوڵڵا ئازەربار: حیزبەكان تا ئێستا گڕی شوعلەی ئەم شۆڕشەیان بە زیندوویی ڕاگرتووە. سەرەڕای ئەو هەمووە ئیعدام، سەركوت و دوورخرانەوە، ئەوەی نەیانهێشتووە چرای ئەم شۆڕشە  سست ببێ، ئەوە بۆخۆی سەركەوتنێكی گەورە بووە، ئەم هێزانە هەموویان خۆیان ڕاگرتووە بۆ ئەوەی لەم ڕۆژەدا ئەوەی دەبێ بیكەن، بیكەن. كەوابوو ئەركی ئەوان ڕێبەرایەتییەكی درووستی ئەم بزووتنەوانەیە، دەبێ خزمەت بە بزووتنەوەكە بكەن، خزمەت بە بزووتنەوە كۆمەڵایەتییەكانی بكەن، خزمەت بە بزووتنەوە سیاسییەكەی بكەن، دەبێ هێزی پێشمەرگە و هێزی پشتیوانی ئەم شۆڕشە بەهێز بكەن بۆ پارسەنگی داهاتووی كوردستان و یەكڕیزیی نێوماڵی خۆیان زۆرتر بپارێزن، یەكێتیی نێوان حیزبەكان زۆرتر و زۆرتر بێ، نەك هەر زۆرتر بێ، دەبێ بگا بە پێكهێنانی بەرە و كۆدەنگییەكی بەهێزتر و بە دەست و مستێكی بەهێزترەوە بۆ داهاتووی كوردستان ئامادەبن. من پێم وایە لە هەل و مەرجی ئیستادا سەرەڕای ئەوەی كە دەبێ هەر لایەنێك لە نێوخۆیدا تێبكۆشێ زۆرتر و زۆرتر كار بكات، ماندوو ببێ و كاریگەریی هەبێ و هەوڵ و كۆششی خۆی چڕبكاتەوە، دەبێ ئەو هەوڵ و كۆششانە لە پەیوەند لەگەڵ لایەنەكانی دیكە و لەگەڵ لایەنە سەرتاسەرییەكانیش زۆرتر و زۆرتر بكات بۆ لێكتێگەیشتنی زۆرتر، بۆ هەماهەنگی و هاوكارییەكی زۆرتر و دەبێ پێوەندیی نێونەتەوەیی و ڕاكێشانی پشتیوانیی دەرەكی بۆ بزووتنەوەكەی خۆشیان یەكێك لە ئامانجەكانیان بێ.