ئێران، دۆخی ناوچەكە و هەڵوێستی ئەمریكا

وتووێژ لەگەڵ كاكۆ عەلیار ئەندامی كۆمیتەی ناوەندیی كۆمەڵە، سەبارەت بە ئێستا و داهاتووی كۆماری ئیسلامیی ئێران
سازدانی؛ هانی ئیبراهیمی

پرسیار: دۆناڵد ترامپ سەرۆك كۆماری ئەمریكا هەر لە سەرەتای هاتەسەركاری، سیاسەتێكی تووندوتیژی لەهەمبەر ئێراندا گرتەپێش، بەجۆرێك كە تەنانەت دەوڵەتی باراك ئۆبامای بەوە تاوانبار كرد كە بە سیاسەتێكی میانەڕەوانە لەهەمبەر ڕژیمی ئێراندا دەرفەتی پێویستی بەو ڕژیمە داوە كە زیادتر لە جاران سیاسەتە مەترسیدارەكانی خۆی پەرە پێبدات و ببێت بە مەترسیەكی گەورەتر بۆ ئەمریكا و هاوپەیمانانی و هەموو ناوچەكە. ترامپ پرسی ناوەكیی ئێرانی بە مەترسیدارترین هەڕەشە ناوزەد كرد و به ئاشكرا خاڵەكانی ڕێكەوتنی ناوەكیی نێوان ئێران و دەوڵەتی ئۆبامای بردە ژێر پرسیارەوە. ڕێكەوتننامەیەك كە سەرەكیترین مەرجی پابەندبوونی ئێران بە خاڵەكانی ئەو ڕێكەوتننامەیە. لەم نێوانەدا یاسایەك لە پێوەند بەم ڕێكەوتننامانە لە كۆنگریس و لە ساڵی ٢٠١٥دا بە ڕێكەوتن لەگەڵ دەوڵەتی ئۆبامادا پەسەندكرا كە بەپێی ئەو ڕێكەوتننامەیە، كۆنگریس دەتوانێت بە یارمەتیی سەرۆك كۆماری ئەمریكا لە ئەگەری ئەوەدا كە ئێران بە خاڵەكانی ئەو دوو ڕێكەوتننامە كە لە سەرەوە باسمان كرد پابەند نەبێت، مەشرووعیەتی بەرجام و ئەو پوەنانەی بە ئێران دراون بەتاڵ بكەنەوە. شەست ڕۆژ مەجالی سەرۆك كۆماری ئەمریكا بۆ كۆنگریس كە لەسەر بەرجام بڕیار بدرێت كۆتایی هات و لە ئێستادا عەمەلەن بڕیاردان لەسەر پرسی بەرجام كەوتووەتە ئەستۆی سەرۆك كۆماری ئەمریكاوە.
ئایا باروودۆخی سیاسیی ناوخۆی ئەمریكا لەهەمبەر پرسی ئێران بە گشتی و بەرجام بەتایبەتی چۆنە و ململانێكانی كۆماری خوازەكان و دیمۆكراتەكان ئەم پرسە بە چ ئاقارێكدا دەبات و خوێندنەوەی ئێوە بۆ ئاكامی پرسی بەرجام چیە ؟
وڵام: ڕوانگە و بۆچوونی جیاواز بە درێژایی مێژووی ئەمریكا لە نێوان لایەنەكاندا هەبووه، دوو ڕوانگەی سەرەكی لە هەمبەر سیاسەتی دەرەكیی لە ئەمریكا ناسراون و تا ئێستاش مانای خۆیان هەر هەیه، گەرچی بە تەواوی وەك جارانیش نەماون، یەكەمیان ئەوانەن كە پێیان دەڵەن ئێكسپانشنیست، ڵایەنگرانی ئەم ڕوانگەیه پێیان وایه ئەمریكا دەبێت نفووز و كاریگەری خۆی لە هەموو دنیا پەره پێبدات و دەوری بەرچاو بگێرێت لە سیاسەتی جیهاندا، لەو ڕێگایەوەیه ئەوان پێیان وایه باشتر دەتوانن بەرژەوەندیەكانی ئەمریكا بپارێزن. ڕوانگەی دووهەم ئەوانەن كە به ئایسلاتیۆنیستەكان ناسراون، ئەم دەستەیه لایەنگری دەخالەت نەكردنی ئەمریكان لە هاوكێشە جیهانیەكاندا و پێیان وایه بڵاو بوونەوەی ئەمریكا لە ڕادەیەك زیاتر لە پانتایی جیهانیدا زەرەری زیاتره لە قازانج و بە پێوەندیەكی “موتەعارف” لەگەڵ وڵاتانی دیكه بەرژەوەندیەكانی ئەمریكا دەتوانن بپارێزن.
پرسی ئێرانیش لە سەرەتای هاتنه سەر كاری كۆماری ئێسڵامیەوە چالشێكی جیدی بووە بۆ وڵاته یەكگرتووەكان، لایەنه سەرەكیەكانی ئەمریكا واته دوو حیزبی كۆماریخواز و دێمۆكرات هیچ كات نەبووه كە ناچار نەبن سیاسەتی تایبەتیان لە هەمبەر ئێران نەبێت، جاری وا بووه سیاسەتی نەرمیان بووه وەك دەورانی جیمی كارتێر و باراك ئۆباما، جاری واش بووه كە لانیكەم لە گوتاردا تووندتر بوون بەرانبەر بە ئێران وەك دەورانی ڕۆناڵد ڕیگان و جۆرج بووشی كوڕ. پرسی ناوەكیی ئێرانیش لە دەورانی ئۆباما گەییشته قۆناغێك كە ئەمریكا ناچار بوو كارێك بكات و دەرەئەنجامی ئەوەش بووه ئەوەی ئێرانیەكان پێی دەڵێن “بەرجام”. ئەم سازانه لەگەڵ ئێران بێ كێشه نەبوو، سەرەڕای ئەوەی وڵاتانی ٥+١ زۆر شتیان بەسەر ئێراندا سەپاند و بەوە لە ڕاستیدا زۆر لە چەكی ناوەكیان دوور كردەوە، بەڵام لە ناوخۆی ئەمریكا كەم نەبوون ئەو لایەنانەی دژی بەرجام بوون و بە سازانێكی خراپیان دەزانی، دۆناڵد ترامپ یەك لەو كەسانه بوو كە هەر لە سەرەتاوە دژی ئەو سازانه بوو، لە كەمپەینەكەی بە خراپترین سازانی مێژووی ئەمریكای زانی و دواتریش كە بووە سەرۆك كۆمار هەر باس لە خراپ بوونی ئەو سازانه دەكات.
یەكەم، جارێ ئەوە بڵێم كە باس لەسەر تێكدانەوەی ئەو سازانه نیه، بەڵكوو پرسیارەكه ئەوەیه كە ئایا ئەمریكا دەچێته دەرێ لەو سازانه یا نا، بە دوو هۆكار ئەمریكا بۆی هەیه لە بەرجام بچێته دەرێ. یەكەم، ئەوەی ئێڕان پێبەند نەبێ بە سازانەكه و ئەمریكا بەو هۆكاره ئیلتزامی پێ نەكات و لێی بچێته دەرێ دووهەم، ئەوەیه كە ئەمریكا ئەم سازانه لە قۆناغێكدا دژی بەرژەوەندیی نەتەوەیی خۆی بزانێت، لەو حاڵەتەشدا دەتوانێت لێی پچێته دەر.
بە بڕوای من ئەمریكا لە بەرجام ناچێته دەر، بەڵام كابینەی ترامپ تێدەكۆشێت وڵاته ئۆرووپاییەكان بەو قەناعەتە بگەیەنێت كە مەرجی دژوارتر لەسەر ئێران دابنێن و تا ڕادەیەكی زۆر زیاتر ئەو وڵاته لە گەیشتن بە چەكی ناوەكی دوور بكەنەوە، كۆنگرێسی ئەمریكاش لەسەر دۆسیەی ئێران دوور نیه لە سیاسەتەكانی ترامپ و بەشێكیش لە دێمۆكراتەكان لەسەر دۆسیەی ئێران وەك ترۆمپ بیر دەكەنەوە.
پرسیار: هەر سەبارەت بە پرسی بەرجام، ئایا روانگەی وڵاتانی ئورووپایی بە نسبەت ئەم پرسەوە چیە و ئایا لابیی ئۆرووپا تا چ ڕادەیەك كاریگەریان لەسەر كۆنگریس و سێناتۆرەكانی ئەمریكا بوو كە بەرجام بەو جۆرە كە بووە بهێڵنەوە؟
وڵام: وڵاتانی ئۆرووپاییش هەموو دەقاودەق یەك جۆر سیاسەتیان نیه بەرانبەر ئێران، بەڵام بە گشتی ئەوان زۆر لایەنگری بەرجام بوون لە كاتی موزاكەراتەكەدا و پێیان خۆش بوو ئەو سازشه بكرێت. بەگشتی وڵاتانی ئورووپایی لە دوای شەڕەكانی ئەفغانستان و عێراق و هەروەها بەهاری عەرەبی و قەیرانی پەنابەری ڕوانگەی دژه شەڕ زۆر تێیاندا بەهێز بووه، پارڵەمانی وڵاتانی ئۆرووپایی پشتیوانیی لە هەر سیاسەتێك دەكات كە پێش بە شەڕ بگرێت، لەسەر دۆسیەی ئێرانیش ئەوان پێیان وابوو كە ئەگەر سازان نەكەن لەگەڵ ئێران، لە كۆتاییدا ناچار دەبن شەڕی لەگەڵ بكەن، ئەو ڕوانگەیه تا هەنووكەش بەردەوامه. لەلایەكی ترەوە، وڵاته ئۆرووپاییەكان بەرژەوەندیی گەورەی ئابووریان لە ئێران هەیه و ئەو سازانه زۆر دەرگای بۆ ئەوان كردۆتەوە، سەرجەم پێیان باشه ئەمریكا لە بەرجام نەچێته دەر و ئەوان ناچار نەبن بكەونه بەر ئەو بژاردەیەی كە لە بەینی ئەمریكا و ئێراندا یەكیان هەڵبژێرن، دەوڵەتی ترامپێش ئەوە دەزانێت و هەر بۆیەش تێدەكۆشێت ناچاریان دەكات گوشاری زیاتر بخەنە سەر ئێران و ناچاری بكەن ئمتیازی زیاتر بدات. كۆنگرێسی ئەمریكا ئەوەی كە لە دەرەجەی یەكەمدا گرینگیی پێدەدات بەرژەوەندیەكانی ئەمریكایه، بۆیه نە وڵاتێكی وەك ئیسرائیل كە زۆریش كاریگەری هەیه دەتوانێت وایان لێبكات كە لە بەرجام بڕۆنه دەر، و نە وڵاته ئۆرووپاییەكانیش دەتوانن كاریگەریی ئەوتۆیان هەبێت بۆ مانەوە لە بەرجامدا.
پرسیار: هەر وەك لە وتاربێژییەكەی ترامپدا سەبارەت بە سیاسەتەكانی دەوڵەتەكەی بەرانبەر بە ئێران بینیمان بەرجام و پرسی ناوەكیی ئێران یەك لەو خاڵانە بوو كە لە لایەن دۆناڵد ترامپەوە وەك یەكێك لە سیاسەتە مەترسیدارەكانی ئێران ناوبرا و ناوبراو چەند خاڵی دیكەیشی خستەبەر باس وەك پرسی سپای پاسداران و بەرنامەی مووشەكیی ئێران و دەستێوەردانەكانی ئەو ڕژیمە لە وڵاتانی دەراوسێ. پرسیار ئەوەیە كە ئەم بابەتانە و دەیان پرس و ئاكاری مەترسیداری دیكە كە ڕژیمی ئێران بە ئاشكرا دەیكات ئایا دەتوانێت لەسەر سیاسەتی ئۆرووپا و بڕیاری دیمۆكراتەكانی كۆنگریسی ئەمریكا لەسەر پرسی بەرجام كاریگەرییان ببێت؟
وڵام: بیرمەندی ناوداری پێوەندیه نێونەتەوەییەكان و وەزیری پێشووی دەرەوی ئەمریكا هێنری كێسینجێر، لەسەر ئەو بڕوایەیه كە ئێرانی كۆماری ئێسلامی زیاتر لەوەی وڵات بێت گوتاره، ئەو قسەیه بە بڕوای من ڕاستی زۆری تێدایه و ئەساسی كێشەی كۆماری ئیسلامی لەگەڵ وڵاتانی ڕۆژئاواییش هەر لەسەر ئەوەیه. ئێران ساڵانێكه لەگەڵ هەموو گوتاری پێشكەوتوو و مۆدێرن كە ڕۆژئاواییەكان بە بەرهەمی خۆیانی دەزانن دژایەتی دەكات، ئەم دژایەتیه بەشێكی لە گوتار دایه و بەشەكەی دیكەی هەڵسوكەوته، ئەم هەڵسوكەوتی دژایەتیەش خۆی لە تێكۆشان بۆ سازكردنی چەكی ناوەكی، پەرەپێدانی بواری مووشەكی و دەست تێوەردان لە وڵاتانی ناوچەكەدا خۆی دۆزیوەتەوە. ئۆرووپاییەكان لەمەڕ پرسی مووشەكەكانی ئێران نیگەرانن، ئەو مووشەكانه ناگەنه ئەمریكا بەڵام دەتوانن ئاسایشی نەتەوەیی وڵاتانی ئۆرووپا بخەنه ژێر مەترسیەوە، هەروەها ئۆرووپاییەكان هیچ خۆشحال نین لەوەی ئێران بەو دەست ئاواڵەییه دەستی خستۆته كار و باری وڵاتانی ناوچەكه و تەراتێن دەكات. ئەوەش شاراوە نیه كە بەشێكی بەرچاو لە ئاسایشی نەتەوەیی وڵاتانی ئۆرووپایی پێویستی بە پشتیوانیی ئەمریكا هەیه و بەبێ ئەمریكا مەترسیی گەوره هەیه لەسەر وڵاتانی ئۆرووپایی كە یەك لەوان ڕووسیایه، سەرجەم ئەگەر لێكی دەینەوە ئۆرووپا تا ڕادەیەك تێدەكۆشێت بۆ بەرژەوەندیەكانی خۆی، ئەگەر هەست بە مەترسی بكات پاڵ دەداتەوە بە ئەمریكا و بۆ دۆسیەی ئێرانیش من هەروا بیر دەكەمەوە.
ئەگەر ئێران سوور بێت لەسەر سیاسەتە هەنووكەییەكانی و هیچ پاشەكشەیەك نەكات لە سیاسەتی ناوچەیی و پرسی مووشەكی، بە دڵنیاییەوە هەم ئۆرووپاییەكان و هەم ئەو بەشەش لە دێمۆكراتەكانی ئەمریكا كە نەرمترن لە هەمبەر ئێران، پێداچوونەوە دەكەن و زیاتر هاندەری ڕوانگەكانی ترامپ و كابینەكەی دەبن لەسەر ئێران.

پرسیار: ئێران وەك وڵاتێك كە تەواوی هەوڵی خۆی خستوەتەگەڕ (بە دەستێوەڕدان لە كاروباری وڵاتانی ناوچەكە و پڕچەككردن و پاڵپشتی لەو هێزانەی كە بەجۆرێك دژی سیاسەتەكانی ئەمریكا و هاوپەیمانانی ئەو وڵاتەن لە ڕۆژهەلاتی ناوەڕاست، بۆ نموونە لە یەمەن، سووریا و عەراق و هتد…) كە هێژمونی و نفووزی ئەمریكا لە ناوچەكەدا كەمڕەنگتر بكاتەوە و تەنانەت بەجۆرێك تێكدانی نەزمی جیهانیە كە لە دوای شەڕی سارد بەو ئاراستەیەدا ڕۆیشتوە كە ئەمریكا هێژمونی و دەسەڵاتی یەكەم بێت لە جیهاندا. ئایا ئەم رەوتە تا چ ڕادەیەك ڕێگا بە وڵاتانی دیكە (وڵاتانی پیرامونیی وەك ڕووسیا و چین) دەدات كە لەو دۆخەی درووست بووە كەڵكوەربگرن و ئایا ئەم مەسەلە تا ئەو ڕادەیە بۆ ئەمریكا و هاوپەیمانانی مەترسیدارە كە ئێران بەرەوڕووی بژاردەی سەربازی بكەنەوە؟
وڵام: ئێران تا هاتووە لەو ساڵانەدا زیاتر وەك وڵاتێكی ئەمپریالیستی دەركەوتووە، وڵاتێك كە بە تەواوی “تەوسەعه تەڵەبه” و بە هەموو شێوەیەك تێدەكۆشێت كە نفووز و كاریگەریی خۆی پەرهپێبدات. لەلایەكیترەوە، كۆماری ئێسڵامی بە گشتی دژی “نەزمی جیهانیه”، زۆربەی جاڕنامە جیهانیەكانی یا قەبوول نیه یا ئەگریش واژۆی كردوون هیچ بایەخێكیان پێنادات، هیچ ڕێزێك لە سەروەریی خاكی وڵاتانیتر ناگرێت، “نەزمی نوێی جیهانی” بە مانای قەبووڵی ئەمریكا وەك زل هێز نەك قەبووڵ نیه بەڵكوو بە هەموو شێوەیەك لە ٣٨ ساڵی ڕابردوودا دژایەتیی كردووە. تا ئەو جێیەی مەربووته بە چین و ڕووسیا ئەوان زۆر كەمتر تێكەڵاوی هاوكێشەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بوون، چێن ئێستاش هەر نیه و لە ئەساسدا پەیڕەوی لە خەت و سیاسەتێكی تایبەت ناكات، تەنیا بەدوای بەرژەوەندیی ئابووری خۆیەتی، ڕووسیا لە دۆسیەی سوریاوە ئاكتیڤترهاتۆته هاوكێشەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە و تێدەكۆشێت پێگەیەكی گەورەتر بۆخۆی دەستەبەر بكات، تا ئێستاش وادیاره لە زۆر بوواردا لەگەڵ ئێران لێك نزیكن، ڕوون نیه ئایا لە داهاتووشدا وا دەبێت یا نا، لەبیرمان نەچێت ڕووسیا گەورەترین قەراردادی ئابووریی لەگەڵ عەربستانی سعوودی واژۆ كردوە یا ڕاكەبەری سەرەكیی ئێرانه لە ناوچەكدا.
بەگشتی من بژاردەی سەربازی لەو قۆناغەدا زۆر زەعیف و كەم ڕەنگ دەبینم، بەڵام هەرگیز لە سیاسەتدا هیچ بژاردەیەك بە تەواوی ڕەتناكرێتەوە، دەبێت چاوەڕوان بین بزانین كابینەی ترامپ لە مانگەكانی داهاتوودا چ ڕێكارێك دەگرێته بەڕ و ئێران چۆن وڵام دەداتەوە، ئەوه زۆڕ شتمان بۆ ڕوون دەكاتەوە كە لە كۆتاییدا پێوەندیی ئێران و ئەمریكا بە كام ئاقاردا دەڕوات.
پرسیار: یەكێك لەو بڕیارانەی دەوڵەتی نوێی ئەمریكا بە فەرمی ناساندنی ئورشەلیم وەك پێتەختی ئیسراییل لە لایەن سەرۆك كۆماری ئەو وڵاتەوە بوە. ئەم بابەتە وەك پرسێكی هەستیار كە بە جۆرێك هەستیاری وڵاتانی عەرەبی بە دواوە ئەبێت، پرسی كە دەتوانێت ئاڵوگۆڕێك لە مەسەلەی رۆژهەڵاتی ناوەراست و فەرایەندی ئاشتیدا درووست بكات، بەڵام بۆ ئێمە پرسیار ئەوەیە كە ئایا لە دوای ئەم بڕیارە و بە لە دەس دانی متمانەو ئێعتباری ئەمریكا لە نێوان فەلەستینیەكاندا، بۆشاییەك لە نەبوونی ئەو زلهێزە لەوێدا درووست دەبێت و ئایا وڵاتانێك وەك ئێران لە هەبوونی ئەم بۆشاییەدا چ ڕۆڵێك دەگێڕێت ئایا و مەیدانێكی دیكە دەكرێتەوە كە دەستێوەردانەكانی ئەو وڵاتە لە فەلەستین زۆرتر بێت ؟ و بە گشتی چ كاریگەریەكی لە سەر باروودۆخی ناوچەكە و لە پەیوەندی بە پرسی ئێرانەوە دەبێت؟
وڵام: ئەم بڕیارە لە ساڵی ١٩٩٦ەوە هەیه لە ئەمریكا كە سەرۆك كۆمارەكانی پێشوو جێبەجێیان نەكردبوو، ترۆمپیش دەیتوانی نەیكات و خۆی بپارێزی لەو كاره، بەڵام وادیاره ویستوویانه دۆستایەتیی خۆیان لەگەڵ ئیسرائیل ببەنه قۆناغێكی باشترەوە كە لە دەوڵەتی ئۆبامادا زۆری زەربه لێدرابوو، هەرچی بێت دەنگدانەوەی ئەم كاره زۆر لەوە كەمتر بوو كە من خۆم چاوەڕوانم دەكرد، وڵاتانی عەربی دژایەتیەكی ئەوتۆیان نەكرد! و ئینتفازەیەكیش لەسەری پێك نەهات لە خودی فەلەستین.
هەموو ئەوانه به من دەڵێن یەكەم، فەلەستینیەكان خۆیان ماندوون، ٧٠ ساڵ شەڕ و ململانێ وادیاره كاریگەری خۆی داناوە دووهەم، بۆ وڵاتانی عەرەبیش پرسی فەلەستین ئیتر پرسی سەرەكی نیه. ئێران لەمێژه دەیهەوێ بە فەلەستین زەربه لە ئیسرائیل بدات و لای فەلەستینیەكان و شەقامی عەرەبیش خۆی خۆشەویست بكات، بەڵام ئێران تا ئێستاش لە پرسی فەلەستیندا سەركەوتوو نەبووه، لەگەڵ بژووتنەوی فەتح كە پێوەندی نیه و دژایەتیشیان دەكات، حەماسیش كە ئێران زۆری پشت گرت و پارەی لێ خەرج كرد زیاتر لە گوتاری ناسیۆنالیستی عەرەبی سوونی نزیكه و لە ڕاستیدا متمانەی بە ئێران نیه.
سەرجەم لەو بڕوایەدا نیم كە پرسی فەلەستین بچێتەوە قۆناغی شەڕ و تێكهەڵچوون كە ئێران لەو كاتانەدایه قازانج دەكات، ئەمریكاش پشتی فەلەستینیەكان بە جۆرێك بەرنادات كە ناچار بن بە تەواوی پاڵ بە ئێرانەوە بدەن.
پرسیار: بە سەرنج بەوانەی كە باسمان لێكرد سیاسەتەكانی ڕژیمی ئێران ڕۆژ لە دوای ڕۆژ مەترسییەكان لە ناوچەكە زیاد دەكات بەجۆرێك كە ئاكامەكانی لە عێراق و یەمەن و وڵاتانی دیكەدا دەبینین و هەر وەها وەك “نیكی هێیلی” باڵوێزی ئەمریكا لە ڕێكخراوی نەتەوە یەكگرتوەكاندا لەم ماوەیەدا گوتی كه “ڕژیمی ئێران لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بووەتە كێشەیەكی گەورە بۆ وڵاتانی دەراوسێ و جیهان و ئەگەر پێش بە سیاسەتەكانی ڕژیمی ئێران نەگیردرێت جیهان لەگەڵ كۆریای باكووری نوێدا بەرەوڕوو دەبێتەوە.
 وەك داو پرسیار، ئایا لەم دۆخەدا و بە سەرنج بە سیاسەتەكانی دەوڵەتی ترامپ ئایا سێناریوكان و بژاردەكانی بەرەوڕوو بوونەوەی ڕژیمی ئێران كامانەن و دەرەنجامی ئەم پرسە بەرەو كوێ دەڕوات؟
وڵام: پرسەكانی بەرجام و مووشەكی و دەست تێوەردان لە ناوچەكه گرینگترینی ئەو بابەتانەن كە بە چالشەكانی ئێران دەناسرێن، هەر یەك لەوانەش وەك بەرجام دەتوانێت چارەنووسی خۆی هەبێت و بە جیا بڕیاری لەسەر بدرێت. پێشبینی كردنی ئەوی چ ڕوو دەدات ئاسان نیه، بەڵام بە كورتی بژاردەكان ئەمانەن، یا لە چوارچێوەی ڕاگرتنی باڵانسی هێز ئێران وەك هێزێكی ناوچەیی قەبووڵ دەكرێت و هاوسەنگیی شێعه-سوونی لەبەر چاو دەگرێت و تەنیا تێدەكۆشن ئێران بڕێك كۆنتڕۆل بكەن، یان ئەوەی فشاری بۆ دێنن بە ئابڵۆقەی ئابووری و بەهێزكردنی نەیارانی كە لە ناوچەكه پاشەكشێ بكات و پێشیش بە پەرەپێدانی بەرنامەی مووشەكیەكەی دەگرن، لە ڕوانگەی منەوە حاڵەتی دووهەم ئەگەری جێبەجێ بوونی زیاتره و ئاماژەكان بۆ ئەوەیه كە ئەستێرەی بەختی كۆماری ئیسلامی ڕوو لە داكشان بێت.