بوومەلەرزە كارەساتبارەكەی ٢١ی خەزڵوەر لە دەڤەری كرماشان، نەك هەر بێ‌لیاقەتی دەوڵەتی كۆماری ئیسلامی ئێرانی دەرخست، بەڵكوو بێ‌متمانەیی خەڵكی هەموو ئێرانیشی بەو حكوومەتە خستەروو. یارمەتی فراوان و بەلێشاو لە هەموو لایەكەوە ڕەوانەی شوێنە زیان لێكەوتووەكان كرا، بەڵام هیچی لە رێگەی دەوڵەت و دام و دەزگا دەوڵەتییەكانەوە نەبوو. یارمەتییە مرۆییەكان، كە زۆریش دڵگەورانە و دەست بڵاوانە بوون، لە باقی ناوچەكانی كوردستان و لە شوێنەكانی دیكەی ئێرانیشەوە، سەربەخۆیانە و جیاواز لە دەسەڵات بە هانای تووشبوانی كارەساتەكەوە چوون. ئەم راستییە، كە لە هەموو میدیا و تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بەفراوانی دەنگی دایەوە، جارێكی دیكەش نیشانی دا ئەگەر چالاكانی سیاسی و مەدەنی ژیرانە و بەیەكگرتوویی دەست بەكار بن، ئەگەر توانای رێكخستن لەخۆ نیشان دەن، چ ئوقیانووسێكی نوستوو لە كاری جەماوەریدا هەیە.
ئەو بوومەلەرزەیە نەك هەر گەندەڵی و ناكارامەیی دەوڵەتی دەرخست، بەڵكوو هەژاری و بێ‌ئیمكانی خەڵكەكە و بەتایبەت گوندنشینانی ناوچەی كرماشانیشی خستە روو. وڵاتێكی كە لەسەر هێڵی بوومەلەرزەیە و جاری یەكەمی نییە دەكەوێتە بەر ئەم هەژانە ماڵوێرانكەرەی سروشت، بۆ دەبێ هیچ بیرێك و هیچ تەگبیرێكی لە خانووبەرەی پتەو و گونجاو بۆ ئەو چەشنە رووداوانە نەكردبێتەوە؟ ئەمەش پرۆژەیەكی زۆر دژوار نییە و كارێكە زۆر لە وڵاتانی دنیا كردوویانە. لانی كەم و هیچ نەبێ، بۆ دەبێ دەوڵەت و ئۆرگانە پەیوەندیدارەكان بەرنامەی فریاكەوتنێكی خێرا و گونجاویان بۆ بەرەوروو بوونەوەی ئەو چەشنە كارەساتە سروشتییە نەبێت؟ بەرنامەی ئەتۆمی و مووشەكی خۆش بن و سپای پاسداران ئاوەدان، با خەڵك هەر لە خانووە قوڕەكاندا بژین یان ئەگەر لوتفیان پێكرا لە “مەسكەنی میهر”دا بەهاسانی بكەونە بەر شاڵاوی وێرانی و رووخان.
بەڵام بەپێچەوانەی ئەو كەم و كووڕییانە كە بەرۆكی رژیمی كۆماری ئیسلامی و دام و دەزگاكانی دەگرێت و دەگەڕێتەوە سەر كەمتەرخەمی و گەندەڵكاری ئەوان، هاتنە مەیدانی خەڵك شانۆیەكی تەواو جیاوازی لەمەڕ ئەو كارەساتە مرۆییە نیشان دا. هەرچەندی دەوڵەت و دەسەڵات لە حاست ئەو رووداوەدا نادیار و دەستەوەستان مانەوە، كۆمەڵانی خەڵك و چالاكانی پێشڕەو، بەپێچەوانە، مەیدانیان بەدەستەوە گرت. لە كەمترین ماوەدا شەپۆلێكی بێ‌وێنەی هاوپشتی و یارمەتی بۆ كرماشان، كە شێوازی جووڵانەوەیەكی مەزنی كۆمەڵایەتی بەخۆوە گرت، كەوتە ڕێ. ئەم بابەتەی دەیخوێننەوە، چاو پێداخشاندنێكی كورتە بەسەر ئەو جووڵانەوەیە و ئاكامەكانی.
یەكەم/ ئەو شەپۆلە گەورەی هاوپشتی و بەهاناوە چوونە، كە لە هەر قوتوورەوە هەتا كرماشان رێچكەی بەست، تەنیا كاردانەوەیەكی مرۆیی سادە و ساكار نەبوو، بەڵكوو جووڵانەوەیەكی وشیارانە و مەزنی كۆمەڵایەتی و مەدەنی و تەنانەت سیاسی بوو. جووڵە بوو، ئاكسیۆنێكی جەماوەری بوو، راسانی راستەقینە بوو. ئەو جووڵە هەماهەنگ و شكۆمەندە، كوردی لەبەر چاوی خۆی و هەموو ئێران وەكوو نەتەوەیەكی پێگەیشتوو نیشان دا، نەتەوەیەك كە هەستی بە پێناسەی هاوبەشی خۆی كردووە، نەتەوەیەك كە نەك هەر خەمی هاوبەش و ئازاری هاوبەشی هەیە بەڵكوو توانای هاتنە دەنگی هاوبەش و خۆیەكخستن و خۆرێكخستنی هاوبەشی هەیە، دەتوانێ ئیرادەی هاوبەش بنوێنێ و توانای جووڵەی هاوبەشی هەیە.
بوون بە نەتەوە، رووداوێكی كتوپڕ نییە، پرۆسەیەكی مێژووییە كە بە زۆر قۆناغدا تێدەپەڕێ و زۆر تاقی كردنەوە بەخۆیەوە دەبینێ. كوردی رۆژهەڵات بەو خورۆشانە جەماوەرییە بەرچاوە بۆ بەهاناوە چوونی كرماشان وەك پارەیەك لە جگەری كوردستان، بەو جووڵە هاوبەشەی كە ورد و درشتی كۆمەڵگای كوردستانی هێنایە جۆش و لەچەشنی مارشێكی رێك و پێك و ئەندازیاریكراو وەگەڕی خستن، قۆناغێكی گرینگیان لە پرۆسەی نەتەوەسازیدا بڕی و لەم تاقیگەیەی مێژوو سەركەوتوو هاتنە دەر.
دووهەم/ كورد تاڵی و سوێری رۆژگاری زۆر چەشتووە و حەماسەی وەستانەوە و بەرەنگاری زۆری بۆخۆی تۆمار كردووە، بەڵام ئەمجارەیان ئەزموونی پێگەیشتوویی كۆمەڵگاكەی بەخۆی و بە دراوسێكانی نیشان دا. كورد ئەمجارەیان لە مەیدانی خەباتی كۆمەڵایەتی و مەدەنیدا سەرنجی هەمووانی راكێشا و تواناكانی خۆی نواند. دەری خست كە نەك هەر میللەتێكی بوێر و خۆراگرە، بەڵكوو كۆمەڵگایەكی پێگەیشتووی جێگەی رێزە. ئەمە بەتایبەتی بۆ ئەو تێكۆشەرانەی كە رەچەڵەكی فكری و سیاسیان دەگەڕێتەوە سەر بزووتنەوە كۆمەڵایەتییەكان، دەگەڕیتەوە سەر كۆچی مێژوویی مەریوان و یەكیەتی جووتیاران و بنكە و شورای گەڕەكەكانی سنە و كانونی موعەلیمان و شورای دانش ئاموزان و رێكخراوەكانی كرێكاران و ژنان و هتاد، بۆ ئەو شۆڕشگێڕە پشوودرێژانەی كە وشیاری بەخشین و رێكخستنی جەماوەر لە ئاستە جۆراوجۆرەكان و مەیدانە جۆراوجۆرەكاندا بە گەورەترین چەكی دەستی خەباتیان دەزانن، بۆ رێبوارانی ماندوویینەناسی رێبازی كۆمەڵە، جێگەی سەرنج و دەرس لێوەرگرتنی زۆرە.
سێهەم/ ئەو ئەزموونە نەك هەر بۆ كوردی رۆژهەڵات بووە مایەی خۆناسین و باوەڕ بەخۆی زیاتر بەڵكوو خەڵكی ئێرانیشی سەرسام كرد و دەنگی رێز و ستایشی كوردی لەنێو كۆمەڵگەی مەدەنی ئێرانیشدا بەرز كردەوە. جێی سەرنجە كە بوومەلەرزەكەی كرماشان بوو بە هۆی راكێشانی سۆز و هاوپشتییەكی گەورە لەنێو كەسایەتییەكان و چالاكانی مەدەنی و خەڵكی ئێران. ژمارەیەك لە ناسراوترین و خۆشەویستترین ئەستێرەكانی وەرزش و هونەری ئێران، مامۆستاكانی زانستگا، كەسایەتییە میدیاییەكان و چالاكانی مەدەنی بوون بە پێشەنگی یارمەتی سەربەخۆیانە بە زیان لێكەوتووانی بوومەلەرزەی كوردستان. ئەو كەسایەتیانە بەراشكاوی هەم لە بێبەشی خەڵكی كوردستان دوان، هەم ناكارامەیی دەوڵەتیان لەقاو دا، هەم پێگەیشتوویی كۆمەڵگای كوردستانیشیان بەرز نرخاند. یەكێك لە ناودارترین ئەستێرە وەرزشییەكانی ئێران بەئاشكرا هاوار دەكا: خۆزگە هەموو ئێران وەكوو كوردستان بوایە. بەو جووڵە جەماوەرییە ئاست بەرزەری كۆمەڵگای كوردستان، بێگومان بزووتنەوەی مافخوازی كورد لە سبەی رۆژی ئێراندا، نەیارانێكی كەمتر و لایەنگرانێكی زۆرتری بۆخۆی دەستەبەر كرد.
چوارەم/ شكانی تاڵی كورد لە عێراق بەدوای گشتپرسیدا، دڵساردی و خەفەتیان بەسەر كوردی ئێرانیشدا پژاند. زۆر كەس لەو بڕوایەدا بوون كە هەستانەوەی كوردی ئێران زۆر زەحمەتە، بەڵام جووڵانەوەی یارمەتی بۆ كرماشان نیشانی دا كە ئەگەرچی هەستان و شكانی پارچەكانی دیكەی كوردستان بێگومان بەچاك و بەخراپ كاریگەری بەسەر ئێمەشدا بووە و دەبێت، بەڵام كوردستانی رۆژهەڵات دینامیزمی تایبەت بە خۆی، هێزی خۆی و فەرهەنگی خەباتی تایبەت بە خۆی هەیە. جووڵانەوەی یارمەتی كرماشان جارێكی دیكە ماسوولكەكانی بزووتنەوەی كوردستانی خستەوە گەڕ.
لەراستیدا، خۆپیشاندانە ئیعتیرازییەكانی بانە و سنە بۆ مەرگی كۆڵبەران وەكوو سەرەتایەك، دواتریش كارناڤاڵە رەنگاوڕەنگە شكۆمەندەكانی هەموو شارەكانی كوردستان بۆ پشتگیری لە گشتپرسی لە هەرێمی كوردستان، لە درێژە و وێڕای هەموو بزووتنەوە سیاسی و مەدەنییەكانی ئەمساڵا و ساڵانی رابوردوو، رێگەیان بۆ جووڵانەوەی یارمەتی كرماشان خۆش كردبوو. دڵنیا بین كاروانی خەباتەكەمان نەپساوەیە و دەتوانێ زۆر دیمەنی شكۆمەندی دیكەش بێنێتە سەر شانۆ.
پێنجەم/ گومانتان نەبێ كە رژیمی كۆماری ئیسلامی ئێران، بەدوای ئەو جووڵانەوە گەوەرانەدا، حیسابێكی دیكە بۆ گەلی كورد دەكا. ئەم جووڵانەوانە بەگشتی جارێكی دیكەش ئیسباتیان كرد كە رژیمی كۆماری ئیسلامی، وە لەڕاستیدا هیچ رژیمێكی دیكەش، ناتوانێ بە زۆر و بە زەبروزەنگ پرسی كورد لە ئێران چارەسەر بكا. كاتێك ئێمە رامان گەیاند كە ئەوە كۆماری ئیسلامی نییە كوردی ئێرانی گەمارۆ داوە، بەڵكوو ئەوە دە میلیۆن كوردن كە گەمارۆی كۆماری ئیسلامیان داوە، مەبەستمان ئاماژە بەم كۆمەڵگا گەورە پێگەیشتووە بوێرە بوو كە تواناییە بەرزەكانی خۆی بۆ هەستان و وەستانەوە بە یار و نەیار نیشان داوە.
هەموو ئەو چالاكانەی نێوخۆی وڵات كە لەم ساڵانەدا لە گشت بووارە چینایەتی، كۆمەڵایەتی، فەرهەنگی و سیاسییەكاندا نەترسانە هاتنە مەیدان، هەموو ئەو هەزاران تێكۆشەرەی كە دەنگی خۆیان بەدژی كوشتنی بەناهەقی كۆڵبەران بەرز كردوە، ئەو هەزاران هەزار كەسەی كە لە هەموو شارەكان كارناڤاڵی مافخوازییان خستە ڕێ، ئەو گەنجانەی گوڵی سوور و ئاڵا و جامانەیان لە نەورۆزەكاندا بەرز كردەوە و سرود و شیعر و پەخشانیان خوێندەوە، ئەو جەماوەرە مەزنە خۆبەخشەی كە دەستی یارمەتیان بۆ شارۆمەندانی خۆیان لە دەڤەری كرماشان درێژ كرد، ئەوانە لەڕاستیدا ئەمڕۆ پێشمەرگەی خەباتی جەماورەی و كۆمەڵایەتی و مەدەنیمانن. هەر ئەم بزووتنەوەشە كە هەزاران پێشمەگەی شاخی هێناوەتە مەیدانی خەباتی پڕ لە شانازی پێشمەرگانە و بێگومان دەشتوانێ سبەی رۆژ هەزارانی دیكە پێشكەش بكا و دەشی كات.
كورد هەستان و كەوتنی دیكەشی تووش دەبێ، بەڵام لەوە دەرچووە كە نادیدە بگیرێ، پشتگوێ بخرێ و بفەوتێندرێ. گڕی بزووتنەوەی رزگاریبەخشی كوردیش ناكوژێتەوە. هەر لەوە پەیوەندەشدا، دەست وەشاندن لە بنكە و بارەگای حیزبەكانی رۆژهەڵات لە هەرێمی كوردستان، كە هەڕەشەی هەمیشەیی رژیمی ئێران بووە و بەتایبەت لە ساڵی رابوردوودا زۆریان دووپات كردۆتەوە، هیچ شتێك بۆ كۆماری ئیسلامی چارەسەر ناكا. لێكۆڵەرەكانی كۆماری ئیسلامیش ئەو راستییە باش تێگەیشتوون.
شەشەم/ لەم بارودۆخەدا كە كوردی رۆژهەڵات هەم لەبەر دەم هەڕەشەی گەورە دان و هەم لەوانەیە دەرفەتی گەورەشیان بۆ بخوڵقێ، یەكگرتوویی گەوەرترین پێویستی بزووتنەوەكە و گەورەترین داخوازی كۆمەڵانی خەڵكیشە.
پاشەكشەیەك كە بەسەر كوردی عێراقدا سەپا، دەستكراوەیی زۆرتری ئێران لە عێراق و لە هەرێم، گرژی و ئاڵوزی زیاتری ناوچەكە و توندتر بوونەوەی ململانێی ئێران و دژبەرەكانی، ئەگەری خراپەكاری ئێرانیان لەهەمیشە زیاتر كردووە. لەلایەكی دیكەشەوە، گرفتە ئابووری و كۆمەڵایەتی و سیاسییەكانی كۆماری ئیسلامی لەنێوخۆی ئێراندا، لەوە زیاترن كە سەرنج رانەكێشن. هەموو ئاماژەكان پێمان دەڵێن كە یەكگرتوویی نەك هەر كلیلی سەركەوتن، بەڵكوو كلیلی وەستانەوە بەرامبەر بە هەڕەشە مەترسیدارەكانیشە. لەم بارەیەوە زۆرتر دەدوێین.
