وتووێژی ” ئاسۆی رۆژهەڵات ” لە گەڵ ئەنوەر محەممەدی، ئەندامی كومیتەی ناوەندیی كۆمەڵە
پرسیار: جگە لەوەی بەگشتی کۆی ڕۆژهەڵاتی ناوین لە قەیرانێکی گەورەدایە و ڕوون نیە چارەنووسی لەرزۆکی هەندێک لە وڵاتانی ئەم ناوچەیە_ بۆنموونە سووریا، عیراق و…_ بەرەو چ ئاقارێک دەڕوات؟ ئایا دۆخی ئێران، وەکو یەکێک لە دنەدەران و دەورگێڕانی سەرەکی لە سازدانی کێشەکان و داڕشتنەوەی گرفتەکان لەم ناوچەیەدا چۆن دەبینن؟
وڵام: هەر وەك ئەوەی ئاماژەتان پێكرد، ناوچەكە بە گشتی لە قەیرانی گەورەدایە، زەحمەتە ئینسان بتوانێ پێشبینی زۆر روداو و ئاكامەكانی بە رونی بكا لەبەرئەوەی ئەم ئاڵۆزییەی ناوچەكە لایەنی جۆراوجۆری هەیە و كۆمەڵێك وڵات و نەتەوەی جۆراوجۆری گرتووەتەوە و گۆڕانكاری لە هەڵویست و بەرنامەی دەوڵەتانی بەشدار لەم قەیرانانە زۆر خێرا دەگۆڕدرێ، لە راستیدا بەرژەوەندییە سیاسی و ئابووریەكان دیاریدەكەن چۆن چارەسەردەكرێ و كەی كۆتایی بەم قەیران و خوێن رەشتنە دێت.
قەیرانی سوریە سەرئەنجام بە نەمانی دەسەڵاتی دیكتاتۆری بەشار ئەسەد كۆتایی دێت، هەر چەند تا ئێستا سەدان هەزار كەس بوونەتە قوربانی دەستێوەردانەكانی ئێران و سیاسەتی هەڵەی روسیە لە سوریە، گرینگتر لەوە ئەوەیە پاش ئەسەد چ كەسانێك و چ شێوازێك لە دەسەڵات لەم وڵاتە دێتە سەركار و ئەوان چۆن هەڵسوكەوت دەكەن لەگەڵ خەڵكی سوریە بەهەموو پێكهاتە نەتەوەیی و ئایینیەكەیەوە، وەك ئەسەد بن شەڕ و كۆشتار هەر درێژەی دەبێ، دەسەڵاتێكی خەڵكی و سكولار بێ بێگومان دەتوانێ گۆڕانكاری لە قازانجی خەڵك بكا و ماڵوێرانی بەرەو تەواوبوون بەرێ. سەبارەت بە عیراق بە بڕوای من ئەو ئاڵۆزی و دەستێوەردان و شەڕی مەزهەبیەی كە ئێران دەوری سەرەكی تێدا دەگێڕێ رەنگە بە ئاسانی تەواو نەبێ، كاتێ ئەو ئاڵۆزییانە بەتایبەتی لە عیراق و سوریە تەواودەبێ دەستی ئێران كورتكرێتەوە، ئەمەش لەم بارودۆخەدا بە كۆمەڵێك هۆكار رەنگە زۆر ئاسان نەبێت لەبەرئەوەی بەرژەوەندیی و ململانێ مەزهەبی و تا رادەیەكیش نەتەوەیی قووڵبووەتەوە.
ئەگەر ئاوڕێك لە بەشێكی گرنگی پرسیارەكەی ئێوە بدەینەوە كە سەبارەت بە سەری مارەكەیە (كۆماری ئیسلامی) لە ناوچەكە بەبڕوای من دەسەڵاتی ئێران بۆ خۆشی لە قەیرانی قووڵدایە، دەستتێوەردانەكانی لە ناوچەكەش رەنگە رووبە دەروە جۆرێك بە بەهێزی خۆی نیشانبدا یا زۆركەسبەوجۆرەی ببینێ، بەلام لە راستیدا بۆخۆی بووەتە قەیرانێكی گەورە بۆ كۆماری ئیسلامی ئێران. بەرپرسانی ئێران وەك خۆیان دەڵێن دەیانهەوێ شەڕ لەناوخۆ و سنورەكانی خۆیان دوربخەنەوە، گومانی تێدا نیە كۆماری ئیسلامی ناتوانێ تاسەر ئەم رەوتە درێژەبدا، ئێستا هاوپەیمانی ناوچەیی سازبووە، لە وڵاتانی رۆژئاوایش بە ئوروپا و ئامریكاشەوە نیگرانی جدییان لە هەڵویست و كردەوەكانی كۆماری ئیسلامی لەم ناوچەیە هەیە و ئەوانیش ناتوانن لەبەر بەرژەوەندی خۆیان بۆ درێژماوە لەوە زیاتر بێدەنگبن.
ساڵانێكە كۆماری ئیسلامی نەقشی بەرچاوی لە ئاڵۆزی ناوچەكەدا هەیە و سەروەری هەندێ وڵاتی بەئاشكرا پێشێلكردووە، واتە ئەو كاریگەرییەی كە هەیەتی بە دیووی خراپەكەیدایە، لە داهاتوودا من پێموایە دەستی كورتدەكرێتەوە و گوشارەكان لەسەری تا رادەیەك زیاددەبێ. زۆر كەسیش لەو باوەڕەدایە بە گۆڕانی سەرۆك كۆمار و ئیدارەی ئامریكا پێدەچێ بارودۆخەكە لەم ناوچەیە زۆر بە قازانجی كۆماری ئیسلامی نەڕواتە پێش، لۆژیكی تێدا نیە كۆتایی ئەم ئاڵۆزییانەی ناوچەكە بە قازانجی كۆماری ئیسلامی تەواو بێ. گرینگتر لەهەموو ئەوانە ئەو قەیرانە سیاسی، ئابووری، كۆمەڵایەتیە لەناوخۆی نیزام و كۆمەڵگای ئێراندا بەرۆكی بە كۆماری ئیسلامی گرتووە. ناڕەزایەتیە سیاسی، ئابووری و سینفیەكان، سەرەڕای هەموو گوشارەكانی كۆماری ئیسلامی نەك دانەمركاونەتەوە، بەڵكو وجوودیان هەیە و وەك بوركانێك لەژێرەوە دەكوڵێ و سەرەئەنجام سەردەردێنێ و سەرتاپای نیزامی كۆنەپەرەست و تێكدەری كۆماری ئیسلامی دەگرێتەوە.
پرسیار: بەڕای ئێوە لەم ماوەی پێشوودا مردنی هاشمیی ڕەفسەنجانی وەکوو یەکێک لە گەورەترین و سەرەکیترین پایەکانی کۆماری ئیسلامی، دەتوانێت چ کاریگەریەکی هەبێت لەسەر جومگەبەندیە سیاسییە پێشووەکانی ناو ئێران و تێکچوونی هاوسەنگی هێز لەناو پێکهاتەی دەسەڵات و کەشی سیاسی ئەو وڵاتەدا؟
وڵام: ئەوە بزانن بەشێك لە دەسەڵاتدارانی كۆماری ئیسلامی مەرگی رەفسەنجانی بە خەسارێكی گەورە دەزانن، بەشێكی دیكە لە دەسەڵاتداران كە رەنگە بە دەنگی بەرز نەیڵێن، بەڵام من لەو باوەڕەدام لەناخەوە بە نیعمەتێكی گەورەی دەزانن. لە روانگەی منەوە بەگشتی ئەوە كۆماری ئیسلامی بوو كەسێكی بە ئەزموون و خاوەن پێگەی لەناوخۆی دەسەڵاتدا لەدەستچوو، خەسارەكەش بۆ نیزامی كۆماری ئیسلامیە نەك بۆ خەڵك و گەلانی ستەمدیتووی ئێران. رەفسەنجانی یەكێك لە سێ كوچكەی دامەزرێنەران و سیاسەتدارێژەرانی بنەڕەتیی كۆماری ئسلامی بوو، مەبەستم لە سێ كوچكە (خومەینی، خامنەیی، رەفسەنجانیە). كەواتە بەشێكی بەرچاو لە كارنامەی رەشی كۆماری ئیسلامی دژی خەڵكی ئێران كە بریتیە لە شەڕی هەشت ساڵە، تیرۆرەكان، سەركوتی ئازادییەكان و بێمافی نەتەوەكان و بزوتنەوەی ئازادیخوازی بەگشتی لە ئەستۆی رەفسەنجانیە، تا زیندوو لە دەسەڵاتدا بوو، بەرەی خەڵك نەك خێریان لە رەفسەنجانی نەدی بەڵكو تووشی نەهامەتی بوون، بۆیە بە مەرگیشی رەنگە تەنیا خێرێ كە كردوویانە دڵیان خۆشبووە كە یەكێك لە كەسایەتیەكانی كۆماری ئیسلامی كە لە رۆژڕەشی ئەواندا دەوری بووە مردووە، هەر چەند دڵنیام ئەو كاتە دڵخۆشتردەبوون لە قەفەسی دادگای خەڵكدا بمردایە.
پێموایە هێشتا زووەدیاریبكەین مەرگی رەفسەنجانی سنوور و رادەی كاریگەری لەسەر كێشمەكێش و ململانێكانی ناو باڵ و دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی چەندە. بەڵام راستیەك هەیە دەتوانین بڵێن ئێستا ئیتر كەسێك نەماوە خامنەیی حیسابێكی ئەوتۆی بۆ بكا و نیگرانی بێ. ئیسلاحخوازانی دەوڵەتیش كەسێكی پاڵپشتیان لەدەستدا وەك كاك عەبدوڵڵا موهتەدی، بە دروستی ئاماژەی پێدەكا زەربەگیرەكەیان لەدەستدا هەرچەند رەفسەنجانی تا مردیش خۆی پێ ئیسلاحخواز نەبوو، بەڵام جیاوازی هەبوو لەگەڵ بەیتی رەهبەری و سپای پاسداران بۆ پاراستن و چۆن درێژكردنەوەی تەمەنی كۆماری ئیسلامی، بە بڕوای من بەشێك لە موحافزەكاریی رەفسەنجانی دەگەڕایەوە بۆ لەدەستنەدانی سەرەوەت و سامانێكی لە حیساب نەهاتوو كە لە سامانی خەڵك بە تاڵانیبردووە، ناكرێ ئەمە بێ تەئسیر بێ لەسەر هەڵویستەكانی رابردووی رەفسەنجانی.
پرسیار: ئایا ڕێفۆرمیستە دەوڵەتیەکانی ناو ئێران، واتە خاتەمی، جەماعەتی حەسر و روحانی پاش مردنی ڕەفسەنجانی_ جیا لەوەی کە دوودەورەییبوونەوەی پۆستی سەرۆک کۆماری لە ئێران بۆتە نەریتێک_ کاریگەری دەبێت لەسەر هەڵبژاردنی داهاتووی پۆستی سەرۆک کۆماری داهاتووی ئێران؟ یان بەگوتەیەکی دیکە، مردنی هاشمیی دەتوانێت بواری تەختکردنی ڕێفۆرمخوازان و تەریکخستنی دووئەوەندیان خۆشبکات یان دەرفەتێکە بۆ روحانی ئەو دەورە سیمبۆلیکە لەبری ڕەفسەنجانی بگێڕێت؟
وڵام: مەرگی رەفسەنجانی كاریگەری دەبێ لەسەر زۆر مەسەلەی ئێران، یەك لەوانیش بارودۆخی ئێستا و داهاتووی ئیسلاحخوازانی دەوڵەتیە، بێگومان لەسەر هەڵبژاردنی داهاتووی سەرۆك كۆماریش كاریگەری خۆی هەیە. بەیتی رەهبەری و سپای پاسداران تا رادەیەكی زۆر دەكرێ بڵێن بۆیان قورس نابێ كۆمەڵێك هەنگاو دژی بەرەی ئیسلاحخواز هەڵگرن، كە رەنگە سەرەتاكەی بە داخستنی مەكتەبی راویژكارانی رەفسەنجانی و كوڕەكەی دەستیپێكردووە.
لەوەڵامی بەشێكی دیكەی پرسیارەكەتاندا پێویستە بڵێم من پێموانیە روحانی بتوانێ شوێنی رەفسەنجانی بگرێتەوە و بە ئەندازەی ئەو بتوانێ بەرابەر خامنەیی و دەسەڵاتی سپای پاسداراندا ململانێ بكا. رەفسەنجانی بەو پێگە و مێژووەشەوە تا رادەیەكی زۆر بێدەسەڵات كرابوو، روحانی كە ئێستا سەرۆك كۆمارە زۆرجار ناتوانێ بەشێك لە دەسەڵاتەكانی خۆشی جێبەجێ بكا یا لێی هەڵدەوەشێننەوە چۆن دەتوانێ ببێ بە رەقیبێكی خامنەیی. ئەو جێگە و پێگەیە كە رەفسەنجانی وەك مێژووی خۆی لە نیزامدا، هەروەها وەك كەسێكی بە توانا لەباری بڕیارداندا هەیبوو روحانی نەك نییەتی، بەڵكو ئەم سێ ساڵەی دەورانی سەرۆك كۆماری نیشانیدا ناتوانێ ببێ بە رەمزی وەستانەوە بۆ بەرەی ئیسلاحخوازی دەوڵەتی و بەڵێنەكانی خۆشی بۆ جێبەجی ناكرێ.
پرسیار: بەباوەڕی ئێوە ئۆپۆزسیۆنی کورد بەگشتی و کۆمەڵە بەتایبەتی، بەپێی ڕەچاوکردنی بەربەستە واقیعیەکانی بەردەمی، هەر لە دۆخی ئەمنیەوە بگرە تا دۆخی سەرسنوورەکان، چۆن دەتوانێت مامەڵە لەگەڵ ئەم دۆخە تازەیەدا بکات و دەرفەت و ئەگەرە ڕاستەقینەکانی ناو کۆمەڵگا بۆ قووڵترکردنەوەی پانتایی خەباتەکە دەستەبژێر بکات و هەلەکانی بقۆزێتەوە؟
وڵام: بزووتنەوەی كورد لە كوردستانی ئێران لە دۆخێكی تایبەتدایە، حیزبەكان گەرچی پێگەی كۆمەڵایەتیەكان هەیە و شویندانەرن لەسەر روداوەكانی ناوخۆی كوردستان، بەڵام بەهۆی سەركوت و ئەو زەبروزەنگێ كە كۆماری ئیسلامی لەناوخۆ بەڕێوەی دەبات رەنگە شویندانەریەكان لە ئاستی دڵخوازدا نەبێ و تەنانەت بزووتنەوە كۆمەڵاتیەكان هەر بەم هۆیە نەتوانن بەباشی پەرەبستێنن و ئەركی خۆیان جێبەجێ بكەن. بەڵام ئەوە بەو مانایە نیە كۆماری ئیسلامی سەركەوتووبووە و هەموو بزووتنەوەكە بەتەواوی تێكشكاوە.
بە راشكاوی دەتوانم بڵێم لە ئاستی ئێراندا بەگشتی تەنیا كوردستان و حیزبەكانیەتی رۆژانە لە مەیدانی خەباتدان دژی رژیم، بەداخەوە لە ئاستی سەرتاسەریدا ئەمە نییە یا زۆر كەمە و یەكێك لە هۆكارەكان ئەوەیە كە كوردستاندا بە تەنیا ئاسان نیە رووداوی گەورە بخولقێنێ. من پێموایە ئەركی كۆمەڵە و حیزبەكانی دیكەش ئەوەیە هەوڵبدەن خۆیان باشتر رێكبخەنەوە، چ لە بواری كاری حیزبی خۆیان و چ لە بواری كاری هاوبەشی نێوانیان. سێ هەنگاو دەتوانێ كاریگەری لەسەر زۆر بواری خەباتی گەلی كورد لە كوردستانی ئێران دابنێیەكەم: گرتنی كۆنگرەیەكی رۆژهەڵاتە حیزبەكان و كەسایەتیەكان و خەڵكی دیكەش بگرێتەوە. دووهەم: پێكهێنانی بەرەیەكی كوردستانیە و پێویستە هەموو حیزبەكانی تێدابێ. سێیەم: دانانی كەناڵێكی ئاسمانیی هاوبەش بە ئیمكاناتی هاوبەش لەنێوان لانیكەم چەند حیزبدا كە ئیمكانی ئەوەیان هەیە بتوانن ئیدارەی بكەن.
ئەم هەنگاوانە دەتوانێ لە زۆر بواردا تەكانێك بە حیزبەكان و خەباتی خەڵكیش لە ناوخۆ بدات. لەوانە لەئاستی پەیوەندی نێونەتەوەیدا دەتوانێ دەرگای زیاترمان بۆبكاتەوە، كاریگەری لەسەر خەباتی مەدەنی و كۆمەڵایەتی لەناوخۆ دەبێ، تەنانەت دەتوانێ كاریگەری لەسەر خەبات و هەڵسوڕانی پێشمەرگانە هەبێ. سەرودڵخۆشی و هیوایەكی زۆر لەناو خەڵكدا بەدیدێنێ، دەتوانێ یارمەتیدەری باش بێ بۆ قۆستنەوەی دەرفەت و ئەگەرەكان، هەروەها تا رادەیەكی زۆر كۆماری ئیسلامی دەستەوەستان دەكا بۆ دەستبردن و جێبەجێكردنی هەندێ تاوانكاری لە كوردستان و تەنانەت لەبەرابەر حیزبەكانیشدا. هەروەها بۆ كاری هاوبەشیش لەگەڵ ئوپوزسیونی سەرتاسەری ئەگەر هەبێ، بەرەیە هێزێكی باش بە حیزبەكان دەبەخشێ. كۆمەڵە لەو بوارانەدا هەموو هەنگاوێكی هەڵگرتووە، هەمیشە دەسپیشخەر بووە و پێشنیاری جۆراوجۆری هەبووە بۆ گۆڕانكاری لەو بارودۆخەدا. بەكورتی دەتوانم بڵێم بە دڵئاواڵەیی و بە زیادیشەوە لەم پێناوەدا كارمانكردووە واتە ئێمە ئەركی خۆمان جێبەجێكردووە.
پرسیار: دەوری 26ی ڕێبەندان، وەک ڕۆژێکی سەمبۆلیک بۆ کۆمەڵە و کۆمەڵگای کوردستان چۆن دەبینیت؟
وەڵام: رۆژی كۆمەڵە، رۆژێكی گرینگە لەمێژووی بزووتنەوەی رزگاریخوازی گەلی كورددا. رۆژی كۆمەڵە رۆژی ئاشكرابوونی حیزبێكی خەباتكار و تێكۆشەر، رچەشكێن و سوننەت شكێنە، رۆژی حیزبێكی داهێنەر و عەداڵەتخوازە لە كۆمەڵگای كوردستاندا. مێژووی كۆمەڵە و بزوتنەوەی كوردستان لە نزیك بە چوار دەیەی رابردوودا مێژوویەكی خاوێن و لێكهەڵپێكراوە. كرێكاران، ژنان، لاوان، رۆشنبیران و… بێگومان ئارەزوەكانیان لە سیاسەتەكانی كۆمەڵەدا دیوەتەوە. هەمیشە كۆمەڵە وەك دەنگی بەرحەق و رەوای ئەوان قسەیكردووە و سیاسەتی لەم راستا و بەرژەوەندیدا داڕشتووە. واتە 26ی رێبەندان رۆژێكی كاریگەر و هیوابەخش بووە و هەیە لە بزوتنەوەی رزگاریخوازی و عەداڵەتخوازیدا لە كۆمەڵگای كوردستاندا. هەموو ساڵی لە رۆژی كۆمەڵەدا تێكۆشەرانی كۆمەڵە پەیمان نوێ دەكەنەوە بۆ درێژەدان بە خەبات و نەهێشتنی ستەمی نەتەوایەتی و چینایەتی لە كۆمەڵگای كوردستان، بۆیە پێموایە رۆژی كۆمەڵە تایبەتمەندیی خۆی هەیە و رۆژێكی هیوابەخشە بۆ كۆمەڵانی خەڵكی كوردستان. ئێستاش كە لە رۆژی كۆمەڵە نزیك دەبینەوە من هەر لێرەوە ئەم رۆژە لە ئێوە و گەلی كورد بە گشتی، كادر و پێشمەرگە و لایەنگرانی كۆمەڵە پیرۆزبایی دەكەم.
