“رێفۆرم لە سەرەوە” واتە جۆرێك لە چاكسازی كە بەرهەمی راستەوخۆی كەف و كوڵی كۆمەڵایەتی و خەباتی چین و توێژەكان بۆ باشتركردنی بوارە سیاسی و ماف و ئابووری و بواری فەرهەنگیەكانی نییە بەڵكو وەك بەرهەمی ناڕاستەوخۆی رەنگدانەوەی گوشاری كۆمەڵگایە لە خووارەوە بۆ دەسەڵات بە چەشنێك كە دەسەڵات بۆ رازیكردن و وەڵام دانەوەی ئەو داواكارییانەی كە لە خوارەوەی كۆمەڵگادا هەن و گوشار دەخەنەسەری، تێدەكۆشی نمایشی چاكسازی لە بوارە جۆراوجۆرەكاندا بخاتە رێگا.
رێفۆرم لەسەرەوە كە هەر وەك باسكرا بە دەستی دەسەڵات دەكرێ نەوەك خەڵك، زۆربەی كات بەرلەوەی كە ماهییەت و رەسەنایەتی و نییەتی خێری دەسەڵاتدارانی پێوەبێت، خۆدزینەوەی ئەوانە لەئەسڵی كێشەكان و ئەم رێفۆرمەیان بۆ چەند ئامانجی وەك، بێگوتاركردنی داخوازیكاران، كڕینی كات و زەمان بەمەبەستی بەقای دەسەڵات و پاراستنی لە هەڵچونی كۆمەڵایەتی، كەمكردنەوە لە رادیكاڵیزمی داخوازییەكانی خەڵك، هەڵبەستنی پرد بۆ نفوز و گەڕاندنەوەی دەسەڵات بۆناو كۆمەڵگایەك كە لێی دابڕاون و كۆكردنەوەی شەرعییەتی دوبارەی دەرەكی و ناوەكی بەكاردەهێندرێت.
هەرلە مێژووی ئێراندا، بووێنە دەتوانین ئاماژە بە “شۆڕشی سپی خەڵك و شا” بكەین لە 1964دا كە سەرەكیترین هۆكاری ئەوە بووە كە دروشمی بەرابەری ئابووری لە دەست چالاكانی چەپ و باقی تێكۆشەرانی ئەو كاتە بستێنێت و قسە بۆ ئەو رەخنەگرانە نەهێڵێتەوە كە بافت و سیستمی پاشایەتی و فێۆدالی ئەو كاتی ئێرانی پاشكەوتوویان لەقاودەدان و بانگەشەی دژایەتی سیستمی پاشایەتیان دەكرد.
دیارە لەپاڵ ئەمانەدا گەلێك هۆكار و هاندەری ناوخۆیی و دەرەكی بەستە بە هەڵكەوتەی سیاسی ئەو كاتی ئێران و ناوچەكە و دنیا لە ئارادا بووە بۆ ئەم رێفۆرمە، بەڵام بێگومان گوشاری ناڕاستەوخۆی داواكارییەكانی خوارەوەی كۆمەڵگا، مەترسی و هاندەری سەرەكی بووە بۆ ئەوەی لەو كاتەدا دەسەڵاتی شا دەست بۆ ئاوا رێفۆرمێك بەرێت و ناوی شۆڕشی لەسەر دانێت.
هەرچەندە بەتەمانیم بڵێم كە مەنشورە شارۆمەندییەكەی حەسەن رۆحانی و دەوڵەتەكەی كە لە ماوەی رابردودا بۆجاری دووهەم پاش سێ ساڵ بڵاوكرایەوە، خاوەنی هەمان پێناسەكانی شۆرشی سپی شایە و بەهەمان رادەش كاریگەری لەسەر عەرزی سیاسی و فیزیكی دەسەڵات و ئابووری و فەرهەنگ و سیاسەت دەبێ لە ئێراندا، بەڵام دەتوانم ئەوە بڵێم كە هەردوكیان لەیەك خاڵدا هاوشێوەن و ئەویش ئەوەیە كە هەردووكیان چەشنێك هەوڵ بۆ رێفۆرمن لە سەرەوەی دەسەڵاتدا.
لەبنەڕەتدا بۆچی دەوڵەتی رۆحانی ئەم كارانە دەكات و چی لەپشتەوەیە؟ ئایا رۆحانی نوێنەرایەتی خەتێك لەناو كۆماری ئیسلامیدا دەكا كە دژی خەتی رەسمی ئەو رژیمەیە؟ ئایا رۆحانی بەپێچەوانەی ئەرزشەكانی كۆماری ئیسلامی دەجوڵێتەوە و ئایا بەگشتی خامنەیی بەم كارانەی رۆحانی و دەوڵەتەكەی لە بوارەكانی سیاسەتی دەرەوە و ناوخۆدا ناڕازییە؟
وەڵام دانەوەی ئەم پرسیارانە و روونكردنەوەیان وامان لێ دەكات كە هاوكات هاندەرەكانی پشتی مەنشوری مافی شارۆمەندیشمان بۆ روون بێتەوە.
حەسەنی رۆحانی لە سەردەمی داخرانی سیاسی و ئابوری هەرچی زیاتری كۆماری ئیسلامیدا هات. سەردەمێك بوو كە پێوەندییەكانی ئێران لەگەڵ دەرەوە لەوپەڕی خراپیدا بوو. پێداگری لەسەر سیاسەتی ئەتۆمی ئەو رژیمەی تا سنووری وەرشكستەبوون بردبوو. شپرزەیی ئابووری و نالەباری وەزعی گوزەران، ئەگەری هەڵچونی كۆمەڵایەتی هێنابووە ئاراوە. داڕمانی بەرهەمهێنان و خەسارەكانی تەحریم وایكردبوو كە ناڕەزایی لەئاستی خوارەی كۆمەڵگا تێپەڕیبوو و گەیشتبووە تەنانەت رانتخۆرەكانی ئاڵقەی نزیكی حكومەت و ئەوانیش بەبەشی خۆیان رازینەبوون و لەهەمووی گرنگتر ئەوە بوو كە بێكەڵكبوونی تەفەكوری كۆماری ئیسلامی زیاتر لەهەمیشە قسەی سەر زمانی خەڵكی ئاسایی و خەڵكی ئاكادێمی و دەرەوە و ناوەوە بوو.
بەگشتی حەسەنی رۆحانی بۆ ئیجراكردنی پلانی روبەڕوبوونەوە لەگەڵ ئەم قەیرانانە هێندرایە مەیدانەوە. بۆیە حەسەنی رۆحانی بۆ نەجات هات بەڵام نەوەك نەجاتی خەڵك لە هەژاری، ئەو هات كە كۆماری ئیسلامی لە تەحریم ڕزگار بکات و نەجاتی بدات. ئەو نەهات كە كلیلەكەی بۆكردنەوەی درگای داخراوی فەزای سیاسی ئێران بخاتەگەڕ بەڵكو هاتووە كە بەشتی وەك مەنشوری شارۆمەندی هەوڵ بدات كە ئاستی باڵای داخوازییەكانی خەڵك و جیلی سەردەم بۆ ئازادی زیاتر و كرانەوەی كۆمەڵایەتی و سیاسی چاوبەست كات هەتا مەودایەكی زیاتری زەمان بكڕێ بۆ بەقای ئایدیۆلۆژی پەرتوتی كۆماری ئیسلامی كە هێز و توانا و تینی وەڵامدانەوە بە گوتارە زاڵە جیهانییەكانی تێدا نییە.
پاش خەساری زۆری ئابووری بەهۆی تەحریمی ئەتۆمییەوە كە راستەوخۆ زەرەرەكەی لە سفرە و نانی خەڵك كەوت لە ئێراندا، حەسەنی رۆحانی مەئمورییەتی فورمولەكردنی شكستی ئاشكرای سیاسەتی ئەتۆمی ئەو رژیمەی بردە پێشەوە و توانی نیوە نەفەس و نیوە پشوویەك بۆ سیاسەتە درەكییە شكستخواردوەكەی كۆماری ئیسلامی بگەڕێنێتەوە.
توانی لانیكەمێك لە ئابوری بۆ حكومەت بگەڕێنەتەوە كە ئەگەر وا نەبوایەت تەپڵی شكستی یەكجاری بۆ سیاسەتی نێودەوڵەتی ئەو رژیمە لێدەدرا و لەتەواوی ئەمانەشدا بەبێ ئیزنی خودی خامنەیی و چاودێری راستەوخۆی شەخسی خامنەیی هیچ هەنگاوێك لەو بوارەدا هەڵنەگیراوە.
ئەم چاوەدێریە راستەوخۆیەی خامنەیی هەمیسان سەبارەت بە مەوردەكانی دیكەی وەك مافی شارۆمەندیش لە ئارادایە و مەنشوری مافی شارۆمەندی بەرهەمی هاوبیرییەكانی كاراكتەری دەوڵەت و ناوەندیی دەسەڵاتی خامنەیە بۆ هێوركردنەوەی ناڕەزاییە ناوخۆییەكان بە شێوەیەكی ساختەگەرانە.
ئاڵقەی سەرەكی دەسەڵاتی خامنەیی وەك ناوەندی بیر و بزوێنەری سەرەكی سەرتاسەری سیستمی كۆماری ئیسلامی، دەمێكەیە كە هەستیان بە ناكارامەیی گوتاری خۆیان بۆ بەڕێوەبردنی ئێران كردووە.
ئەوان باش دەزانن كە ئایدیۆلۆژی كۆماری ئیسلامی، ئایدیۆلۆژی كەمینەی خەڵكی ئێرانە. ئەوان باش دەزانن كە شەقامی شارەكان و كولتووری بنەماڵەكانی ئێران خۆیان لە ئەرزش و بایەخەكانی كۆماری ئیسلامی دەدزنەوە. بە باشی ئەو راستییە دەزانن كە گوتاری كۆماری ئیسلامی تەنیا لەناو دەسەڵاتدا جارییە و گوتاری ژیان نییە بۆ خەڵك.
لە بەرامبەردا ئەوەش دەزانن كە خەڵك و نوخبەی سیاسی و هەموو رەخنەگران سەرنجیان لەلای گوتارە سەردەمی و جیهانییەكانی وەك مافی مرۆڤ و بایەخە غەیرە ئایینییەكانە و ئەوەش دەزانن كە گوتارە غەیرە دینییەكان بە خێراییەكی بەرچاو خەریكە لە ئێراندا تەكسیر دەبنەوە.
ماهییەتی وشك و بێئینعتافی گوتارەكەی خۆشیان، واتە كۆماری ئیسلامی هیچ مەجالی بەرۆژبوونەوەی تێدا نییە و لەهەمان كاتدا هەرجۆرە رێفۆرمێكی راستەقینە بەرابەرە لەگەڵ روخاندنی یەكێك لە كۆڵكە سەرەكییەكانی فكر و ئایدیای ئەو حاكمییەتە و دیسیپلینەكانی.
بۆیە، لێرەدایە كە ناچارن رێگاچارەیەك بۆ ئاشتكردنەوەی خەڵك و ناوەڕۆكی وشك و ئیكسپایەری گوتاری كۆماری ئیسلامی بدۆزنەوە؛ ناچارن بە هەرچەشنێك بێ، خوێندنەوەیەكی تازە لە ئوسولی كۆماری ئیسلامی بكەن بۆ تەحویلدان بە زەین و بیری جیلی سەردەم كە هێڵەكانی رێگای خۆی بۆ دنیابینی لە پەروەردەی كۆماری ئیسلامی وەرناگرێ، بەڵكە خۆراكی خۆی لە ئینترنێت و سینەما و ساتەلایت و موزیك و هونەر و سەبكی ژیانێكەوە هەڵدەینجێ كە لەوپەڕی سنوورەكانەوە شەپۆل شەپۆل خۆی هاوردەی ناو سنوورەكانی ئێران دەكا.
كۆماری ئیسلامی بە گاڵتەجاڕی وەك جاڕنامەی مافی شارۆمەندی دەیەوێ بەو جیلە و بە خەڵكی ئێران و بە كەسانی وەزاڵەهاتوو لە بێ مافییەكانی ناو ئێران بڵێ یاسای بنەڕەتی كۆماری ئیسلامی كە لەسەر بنەمای ئیسلامی شێعەی دوازدە ئیمامی دامەزراوە، توانا و زەرفییەتی وەڵامدانەوە بە مافخوازییەكانی ئەم سەردەمەی هەیە و قابلی ئاپدەیتە، بۆیە مەتۆرێن لە ئایدیۆلۆژی و گوتاری كۆماری ئیسلامی!
لەعەینی حاڵدا كە ئەم مەنشوری شارۆمەندییە ئیعترافی دەسەڵاتدارانی كۆماری ئیسلامییە بەوەی كە نزیك بەچوار دەیە لە ئێراندا بێمافی هەبووە، هاوكاتیش چەشنە هەوڵێكە بۆ پیشاندانی نمایشی رێفۆرمێك لە چەمكی ماف و شارۆمەنددا لە ئێران، كە وەك هەموو جۆەرەكانی “رێفۆرمی سەرەوە” لە نیهایەتدا بەهۆی رەسەن نەبوونیەوە زۆر بەخێرایی دەكەوێتە پەڕاوێز و كاری پێناكرێ و هیچ زەمینە و ئەنگیزە و مەیلێكی واقعی لە دەسەڵاتیشدا بۆ كاركردنی جیدی لەسەر مافی شارۆمەندان لە ئارادا نییە لە ئێران.
مەنشوری شارۆمەندی رۆحانی هەروەها دەقێكە كە لەزۆربەی خاڵ و بڕگەكانیدا پشت ئەستورە بەیاسای بنەڕەتی ئێران. ئەو مەنشورە هیچ كام لە هێڵە سەرەكییەكانی یاسای بنەڕەتی كۆماری ئیسلامی و ئەو بەندانەی تێنەپەڕاندووە كە پارێزەری حكومەتێكی ئایینی لە ئێرانن و جێگای ناڕەزایی شەپۆلەكانی مافخوازین لەنێو چالاكانی ئێرانیدا و لەنێو خەڵكی ئێراندا. بەواتایەكی دیكە، لەم مەنشورەدا هەوڵیانداوە كە بەبێ دەستبردن بۆ ئەو خاڵانەی وا كولەكەی رۆحی كۆماری ئیسلامین، بە زمانێكی تازەتر و بە رەنگ و رواڵەتێكی جیاوازەوە، هەمان یاسا و هەمان ئەو خاڵ و بڕگانەی كۆماری ئیسلامی دەرخواردی كۆمەڵگایەك بدەنەوە كە لە تامی یاساكانی ئێران تۆراو و بێزراوە؛ بۆ هەموو خاڵ و بڕگەكانی ئەم مەنشورە، خوێنەر رێفرێنس دەدرێ بۆ یاسا هەڵێنجاوە ئایینییەكانی كۆماری ئیسلامی.
لەلایەكی دیكەشەوە، ئەم مەنشورە رووبە دەرەوە بۆ كەمكردنەوەیە لە ئاستی باڵای بەدناوبوونی كۆماری ئیسلامی لە كۆڕ و كۆمەڵی دەرەكیدا و لە زەینی خاو و خلیسكی خۆیاندا بە جێگرەوەی یاسا جێكەوتووە رۆژئاواییەكانی دەزانن و دەیانەوێ لە كۆڕ و كۆمەڵانی دیپلۆماسیدا نمایشی پێوەبكەن.
ئێران كە وەك وڵاتی ئێعدام و زیندانی رۆژنامەنوسان و قەتڵگای چالاكانی سیاسی و رەخنەگرانی خۆی و ئەشكەنجەگای ژنان و لاوان ناسراوە لە دنیادا، بە تەمایە بەم چەشنە نمایشانە رواڵەتێكی باشتر لە بواری مافی مرۆڤدا بۆخۆی دەستەبەر بكات و لەناو كۆڕە جیهانییەكاندا لە ئاستی قورسی ئەو رەخنانە دابەزێنێ كە بەهۆی خراپبوونی دۆخی مافی مرۆڤەوە روبەڕوی دەكەنەوە.
هەروەها بەتەمایە بەوانیش هەربڵێت كە تكایە خوێندنەوەتان لەسەر كۆماری ئیسلامی وەك حكومەتێكی مەزهەبی سەدەناوەڕاستی بگۆڕن و لەبەرامبەر بایەخەكانی رۆژئاوادا ئێمەش زەرفییەتی ئەوەمان هەیە كە هەڵێنجانی سەردەمی لە بنەما و بایەخە ئایینیەكانمان بكەین. راستی كەلام لێرەدا ئەوەیە كە كۆماری ئیسلامی بەم چەشنە دەق و وشە چنینانە ناتوانێ یەخەی خۆی لەدەست شەپۆلەكانی مافخوازیی راستەقینە لە ئێراندا ڕزگاربكات.
حەسەنی رۆحانی كە ئەم پرۆژەیەشی لەپێناو بەئەنجامگەیاندنی راسپاردە و پلانەكانی ئاڵقەی رەهبەری و شەخسی خامنەییدا بەڕێوە دەبات، ناتوانێ بۆ ماوەیەكی درێژ بەم چەشنە كارە سەتحی و بێكەیفیەتانە چاوی خەڵك لە مەسیری راستەقینەی دادپەروەری دوورخاتەوە.
كێشەی بەردەم وەدیهاتنی عەداڵەت و مافپەروەری لە ئێراندا خوددی كۆماری ئیسلامییە لە هەنگاوی یەكەمدا. گشتێتی كۆماری ئیسلامی و ئەو بنەما و فەلسەفەیە كە لەسەری دامەزراوە، ناتەبایە لەگەڵ گشتییەتی مافی خەڵك لە ئێراندا و دەقی وەك مافی شارۆمەندییەكەی رۆحانی كە هەروەك باسمان كرد هەوڵێكە بۆ پیشاندان و نمایشی رێفورم لەلایەن سەروی حكومەتەوە، هەم لە دەقەكەیدا و هەمیش بەهۆی زەمینە و كاراكتەری كۆماری ئیسلامییەوە، مایەی دڵخۆشی خەڵك نییە و بەهۆی ناكارامە بوونییەوە و هەروەها بەو هۆیە كە زۆر خێرا بێئیستفادە بوونەكەی بەچاو دەبیندرێ، ناتوانێ جێگایەك لەناو خەڵك و شەقام و بیروڕای خەڵكی ئێراندا بكاتەوە و كوالیتەی ماف و دادپەروەری و ئاسایش بۆ خەڵكی ئێران ناگۆڕێ. ئەم دەقەش وەك هەموو قسە و دەقە ئینتخاباتییەكانی رۆحانی كەم تەمەن و ناكارامە دەبێت.
خەڵكی ئێران پێویستیان بە یاسا و دەقێك هەیە كە بەرلە هەموو شتێك لە خەتەر و مەترسی دامودەزگای سەركوتی ئێران بیانپارێزت و دەستی ناوەندە ئەمنییەتی و نیزامییەكانی كۆماری ئیسلامییان لەسەر كورت كاتەوە. هەر بۆوێنە، بەجێگای 120 بڕگەی ناكارامە و بێزەمانەتی مەنشوری شارۆمەندی و خۆدزینەوە لە ئەسڵی كێشەكان و ئەسڵی بێمافییەكان، پێویستیان بە سیستەمێك هەیە كە شەفافیەتی ئابووری بەدواوە بێت و چارەنوسی میلیاردەها دۆلار سامانی ئەو خەڵكە رۆشنكاتەوە كە دەسەڵاتداران دەیدزن و هیچ ئۆرگانێكی تەنانەت دەوڵەتیش بۆی نییە قسە بكات. ئەمانەش هەرگیز نایەنە دی تا كۆماری ئیسلامی لە حەیاتدا بێت.
سیاسەتی بەتاڵ، ڕێفۆرم لەسەرەوە و مەنشوری شارۆمەندی
